Chiều cuối năm qua xóm nghèo (Evening At Year's End Passing A Poor Village) - Thanh Tâm Tuyền (1978-1980)

Mưa bay lất phất gió căm căm
Rain sprinkling, wind, bitter cold
Đường lầy trơn nhà cửa tối tăm
A slickened muddy road, a gloomy household
Trốn đâu lũ trẻ mặt lem luốc
How to escape the kid's grubby faces
Co ro đứng xem tù qua thôn.
Shivering, they stand watching the prisoners pass their hamlet

Vác bó cuốc nặng bước loạng choạng
Shouldering a bundle of heavy hoes, stumbling along
Về trong xây sẩm buổi tàn đông 
Returning in dizziness at a winter day's end
Lạnh lẽo nhà ai không đèn lửa
The bleakness of someone's unlighted house
Ảm đạm lòng ta chiều cuối năm.
Depresses my heart this evening at winter's end.

(Vĩnh Phú (1978-82) – Tân Lập K2 (1978-1980)


Bài thơ này viết cùng thời mà Nguyễn Ngọc đã phát biểu về sự "tuyệt đối hóa hiện thực, và kết quả là buộc văn học phải khiếp nhược trước hiện thực" (trích từ Huy Đức, Bên Thắng Cuộc, tập II Quyền Bính, tr. 34).  Thanh Tâm Tuyền viết thơ ở tù không khiếp nhược trước hiện thực của thời ấy.  Đời tù cực khổ, nhưng ở nông thôn miền Bắc, về vật chất, thì đời dân cũng khổ.

Hình ảnh "lũ trẻ mặt lem luốc co ro đứng xem" rất sâu sắc.  Tất nhiên hình ảnh các nhà tù "Vác bó cuốc nặng bước loạng choạng" cũng thảm.  Nhưng các nhà tù chính trị bị cải tạo hiểu biết nhiều hơn về hoàn cảnh của mình và đồng bao mình.  Mặc dù có nhiều lý do cá nhân để thấy tuyệt vọng, nhưng một nhà "không đèn lửa" cũng "ảm đạm" hơn.