Lập trường Phạm Duy qua một bài hát

Đăng trên BBC Tiếng Việt 11 tháng 5 2013

Kể chuyện đi xa (Telling Stories Of Travelling Afar) - Phạm Duy (1970)

1
Cha ơi! Cha ơi!
Daddy! Daddy!
Cha đã đi nhiều!
You've travelled alot!
Đi những nơi nào?
Where have you gone?
Cha biết những gì?
What have you learned?
Kể chuyện con nghe.
Tell us some stories.
Cha biết những gì?
What have you learned?
Kể chuyện con nghe.
Tell us some stories.

Con ơi! Con ơi!
My child! My child
Cha đã đi từ ruộng đồng quê ta
I've gone from the rice paddies of our land
Lê gót trên hè của nhiều kinh đô
Dragged my heels across the sidewalks of many capitals
Châu Á đông người, ở rồi ra đi
Asia, with its crowds, then off to
Âu, Mỹ xa vời, tạt về Châu Phi
Europe, America far away, dropped down to Africa
Nhưng con ơi!
But my child!
Cha đã đi nhiều mà chẳng bao nhiêu
I've travelled alot, but not really so much
Cha đã la cà mà chẳng đi xa
I've knocked around a bit, but haven't really gone far
Con muốn nghe thì kể chuyện cho nghe
If you want to hear, I'll tell you story
Con ới! Con ơi! Con ơi! Con ời!
My child! My child! My child! My child 

2
Cha ơi ! Cha ơi ! 
Daddy! Daddy!
Cha đã đi nhiều!
You've travelled alot!
Đi những nơi nào?
Where have you gone to? 
Nghe thấy những gì?
What things have you seen?
Kể lại con nghe
Tell us again
Nghe thấy những gì?
What things have you seen?  
Kể lại con nghe.
Tell us again.

Con ơi! Con ơi!
My child! My child!
Cha đã nghe toàn là lời cao sang
I've heard all the high and mighty words
Nhân Ái, Nhân Quần ngập Đại Tây Dương!
Of Compassion, Community that overflow into the Atlantic!
Cha đã soi mình vào dòng sông Seine
I've seen my reflection in the Seine's current
Ôm ấp nhân tình ở ngọn Eiffel
Embraced a lover atop the Eiffel Tower
Nhưng con ơi!
But my child!
Trong lúc xuân tình vừa bừng hơi men
But from the time my youth came to ferment
Cha bỗng se mình vì chợt nghe lên
I suddenly felt unwell because I heard rising
Tiếng khóc la rền của Mẹ Gio Linh
The wailing sobs of the Gio Linh mother
Chen tiếng vô tình của bọn yêu tinh
Merged with sounds of indifference from the demons
Buôn súng buôn tiền, làm giầu lên trên
Who deal in guns and currency, getting rich upon
Thân xác dân hiền.
The corpses of gentle folk
Cuộc đời như điên
It's like life has gone mad
Nghe súng bom liền, nổ từ hai bên
Listening to continuous guns and bombs, exploding on two sides
Nghe tiếng dân mình chửi bọn lưu manh
Hearing our folk cursing the hooligans
Nghe thuế điên cuồng thịt gạo leo thang
Learning of insane taxation as meat and rice prices climb higher
Con ới! Con ơi! Con ơi! Con ời!
My child! My child! My child! My child!

3
Cha ơi! Cha ơi!
Daddy! Daddy!
Cha đã đi nhiều!
You travelled alot!
Đi những nơi nào?
Where have you gone?
Trông thấy những gì?
What things have you seen?
Thuật lại con nghe
Tell us again
Trông thấy những gì?
What things have you seen?
Thuật lại con nghe.
Tell us again.

Con ơi! Con ơi!
My child! My child!
Đêm Giáng Sinh (cuối năm) nào ở miền Tân Châu
On one Christmas (year's end) eve in the New World
Cha đứng trên lầu chọc trời trông theo
I stood atop a skyscraper looking at
Dân chúng ra vào, quà tặng khen nhau,
The folks coming and going, bearing gifts, complimenting each other
Chơi tuyết bên cầu, trẻ đùa xôn xao
Playing in the snow by the bridge, kids in a ruckus
Nhưng con ơi 
But my child
Trên những hoa đèn chập chờn công viên
Upon the latterns that flickered in the park
Bỗng thấy in hình một miền tre xanh
I suddenly see printed an image from a land of green bamboo
Đôi bé quê mình quỳ gục trên mương
A pair of kids from my homeland, slumped over in a ditch
Anh lớn tay choàng chịu đạn cho em
The elder shielded a bullet for the younger
Vết máu trên đường, một tràng liên thanh 
Blood stains the road, a burst of machine gun fire
Ôi! Mỹ Lai thành quà tặng No-en
Oh! Mỹ Lai is now a Christmas gift
Cho những thiên đường của từng con em
For the wonderland of these children
Trong những gia đình gọi là văn minh
In these families called civilized
Con ơi! Con ơi! Con ời! Cha ơi!
My child! My child! My child! My child!

4.
Cha ơi! Cha ơi!
Daddy! Daddy!
Cha đã đi nhiều!
You've travelled alot!
Cha đã đi nhiều
You've travelled alot!
Cha nhắn nhe gì?
What have you got to tell us?
Để tụi con nghe
Tell us kids
Cha nhắn nhe gì?
What have you got to tell us?
Để tụi con nghe.
Tell us kids.

Con ơi! Con ơi!
My child! My child!
Cha muốn thưa rằng:
I've got to admit
Địa cầu xoay nhanh
The globe's spinning fast
Kiếp sống thanh bình, người người mưu sinh
A tranquil existence, people earning their living
Sao nước non mình còn nhiều điêu linh
Why does our land still have so much misery
Ai đã cố tình đẩy cuộc đua tranh
Who has deliberately pushed us to fight?
Đem cháu con mình làm vật hi sinh
Bringing our children to become sacrificial objects
Đất nước hai miền chật chội oan khiên.
Our nation is cramped into two unjust regions
Ôi con ơi!
Oh children!
Cha có đi tìm một niềm vui riêng
I sought my own happiness
Cũng thấy thẹn thùng vì tội gom chung
Yet feel ashamed because of our common crimes
Thế giới lẫy lừng để một quê hương
This famed world leaves us a homeland
Chua xót vô vàn!
Of limitless pain!
Thật là vô lương
It's truly unconscionable
Cha muốn thưa rằng:
I have to admit:
Người Việt đau thương
The Vietnamese people are in pain
Thế giới âm thầm, thủ phạm lâu năm
The world's depressed, the culpits live long
Con ới! Con ơi! Con ơi! Con ời!
My child! My child! My child! My child!

CODA
Con ơi! Con ơi!
My child! My child!
Thế giới bên ngoài, cha đã đi nhiều
The world outside, I've travelled alot
Nhưng cha có đi hoài, chỉ buồn thêm thôi
But if I keep going, I'll just be sadder
Cha có đi hoài, chỉ buồn thêm thôi
If I keep going, I'll just be sadder
Chỉ buồn thêm thôi
I'll just be sadder
Chỉ buồn thêm thôi!
I'll just be sadder!


Bài ca "Kể chuyện đi xa" của Phạm Duy theo nhịp slow rock (12/8) bắt đầu với tiếng trumpet như kèn lệnh / fanfare.  Có những đoạn của các con hát (viết chữ ngả) được ban Bốn Phương (các nữ ca sĩ Quỳnh Giao, Vân Quỳnh, Vân Khanh và Vân Hòa) biểu diễn.  Chính Phạm Duy đánh vài người cha.  Bài ca được thu thanh lần duy nhất cho băng cát xét Jo Marcel 25 năm 1972.

Đây là một trong những bài ca của Phạm Duy mà ít người biết đến, chắc vì chỉ có tác giả mới hát được.  Bài ca này có tính thời sự kể về tình hình toàn cầu và Việt Nam cách đây hơn 40 năm.  Phạm Duy soạn bài ca này ở Mỹ - hình như ở thành phố New York năm 1970.  Phạm Duy năm ấy là du khách được nhà nước Mỹ ưu đãi. Trong chuyến đi ấy ông được biểu diễn nhiều chỗ kể cả trên đài truyền hình.

Lời ca của "Kể chuyện đi xa" có một tấm nhìn bao quát với chất tâm sự, tiêu sử, thời sự, và lịch sử.  Phạm Duy nhắc đến kinh nghiệm ông trải qua được kể lại cho các con.  Ông cũng ôn lại thông tin được biết đến qua sách báo.  Và tất cả các sự kiện đi qua cái lọc của bộ não và trái tim của ông.

Dù biết mình được ưu đãi - đã có điều kiện thăm nhiều xứ đẹp và lạ - Phạm Duy coi nhẹ việc của mình.  Nhạc sĩ kể chuyện chỉ "lê gót" và "la cà."  Tiếng kèn đầu bài ca chỉ làm mỉa mai chuyến đi này.  Còn mặc dù được nhiều kinh nghiệm nhưng ông cũng nhận rằng tấm hiểu biết của mình còn hạn chế: "Cha đi nhiều mà chẳng bao nhiêu."  Trí tuệ được phát triển đến lúc mình biết rằng trí tuệ của mình còn thiếu, không đủ.

Đọc lại Hồi ký của Phạm Duy thì dễ xem rằng thời kỳ vẻ vang, vui thích nhất trong đời ông từ khi ra khỏi nhà bắt đầu sự nghiệp lưu diễn và sáng tác của ông.  Từ khi đi theo gánh hát cải lương Charlot Miều đến khi đi theo kháng chiến.  Nhưng trong bài ca này ông nhắc "Trong lúc xuân tình vừa bừng hơi men / Cha bỗng se mình..."  Nghĩa là tình hình của dân và nước mình đang càng tồi tệ, là "như điên" - "Tiếng khóc la rền của Mẹ Gio Linh  / Chen tiếng vô tình của bọn yêu tinh."  Bọn yêu tinh là ai?  Chính là những kẻ "buôn súng buôn tiền, làm giầu lên trên / Thân xác dân hiền."  Các kẻ với thế lực vô hình này vô ý thức và vô nhân đạo tìm cách để làm cho cá nhân mình thêm giàu thêm mạnh mặc kệ ai thực sự phải trả giá.  Vậy kẻ thù của cũng khó phát hiện ra và ngăn cản.

Đến nửa đời Phạm Duy như có khủng hoảng cá nhân.  Phạm Duy có lý tưởng cao muốn đóng góp cho một nước tự do, độc lập, hạnh phúc, an bình, bình đằng.  Song kinh nghiệm đi nhiều nơi cho Phạm Duy biết rằng các chữ vinh quang ấy dễ bị trống rỗng hóa - các "lời cao sang" như "Nhân ái," "Nhân quần" được nhắc đến nhiều đến mức "ngập Đại Tây Dương." Nhưng dân thường dễ bị lừa bởi các ý đẹp này đã thành công cụ của "bọn yêu tinh" ở trên. 

Về riêng tình hình ở Việt Nam lúc bấy giờ thì dân hiền phải "nghe súng bom liền, nổ từ hai bên."  Đôi chữ "hai bên" rất quan trọng.  Hai bên đều có tội vì đều cầm và bắn súng.  Song không chỉ hai bên mà các thế lực hữu hình và vô hình ở đằng sau.  Đạn bom bắn vào mình xuất phát từ nguồn nào - từ "bọn lưu manh" nói chung.

Phạm Duy đi từ quê mình đang bị lâm vào chiến tranh liên miên đến "miền Tân Châu" là một xứ hiện đại và văn minh chứ?  Xứ sở thịnh vượng này cũng sản xuất đầy đủ tiềm lực tài chính để cuộc chiến này được thi hành đều và lâu dài.  Phạm Duy đến trung tâm tài chính của nước cung cấp vũ khí và lính tan phá nước mình mà không thấy dấu vết nào của cuộc chiến tranh.  Dân thường, những "gia đình gọi là văn minh" sống không biết gì về chiến tranh. Cảnh vui tươi của mùa nô-el với "trẻ đùa xôn xao" làm cho Phạm Duy thêm đau đớn về tình hình ở quê mình.  Ông bị ám ảnh chợt thấy "đôi bé ... quý gục trên mương" thành hình ảnh trên hoa đèn công viên.

Phạm Duy như mỗi người ước được "kiếp sống thanh bình, người người mưu sinh."  Mỗi người đều có ước mơ như thế thì "sao nước non mình còn nhiều điêu linh."  Ông hỏi "ai đã cố tình đẩy cuộc đua tranh"?  Tất nhiên có bình lực từ ngoài vào - từ Mỹ, Liên Xô, Trung Quốc, Nam Hàn, Đông Á, Úc, v.v.  Nhưng lực lượng quyết định là người cầm súng sẵn sàng bắn vào đồng bào mình.  Kết quả là "cháu con mình làm vật hi sinh."

Một trong những lý do nhạc và lời của Phạm Duy được xuất sắc là vì ông không bao giờ che mắt, bịt tai mình.  Ông làm công dân Việt Nam còn là công dân của thế giới nói chung, vậy muốn biết về mọi sự xây ra, mặc được biết làm mình "chỉ buồn thêm thôi."  Bài ca "Kể chuyện đi xa" có kết luận "Thế giới âm thầm, thủ phạm lâu năm."  Quả đất này bốn mươi năm sau vẫn thế.  Hiện nay Việt Nam được hòa bình nhưng "dân hiền" ở Syria, Zaire, Iraq, Myanmar, Afghanistan còn bị lâm vào chiến tranh.  Vậy Phạm Duy đặt vấn đề cho mọi người chúng ta - làm sao mà "đi tìm một niềm vui riêng" lúc mà "cũng thấy thẹn thùng vì tội gom chung."  Nhân sinh được toàn cầu hóa bắt phải liên kết với nhau.  Gần mỗi sinh hoạt của mình có ảnh hưởng cho người khác - người hàng xóm, hay người cách mình một nửa trái đất.  Nhưng dù được như thế, mỗi người cũng như bó tay vì những yếu tố có thế lực to mạnh hơn mình biết bao.  Vậy làm người có ý thức như Phạm Duy rất khó và rất buồn.  Song Phạm Duy không che mắt còn đòi chúng ta không che mắt nữa.  Ông soạn một tác phẩm phản ánh một thời xa xôi khi còn chiến tranh ở quê ông, nhưng cũng phản ánh thân phận của mọi người với lương tâm muốn có một đời sống khai hóa và nhân đạo.