Sáng tối (Light and Darkness) - Hoàng Cầm (1956)

Sao phải rủ nhau ngồi trong bóng tối
Why must we invite each other to sit in the shadows
Ngoài trời nắng gió xôn xao
Outside the elements are in an uproar

Chưa ai nhìn ta
Nobody sees us
Như hai đoá hoa
We're like two flowers
Rung rinh trước gió
That swing in the breeze

Đời vẫn tráo trâng
Life is still impudent
Nghiêng nghiêng ngó ngó
On the lookout, eyes peeled

Ta chưa có chỗ
We have no place yet
Trong trái tim người
In people's hearts
Ta phải lặng ngồi
We must sit in silence
Trong bóng tối mùa xuân
In spring's dark shadows

Ngồi đó không yên
Sitting, there's no rest
Có kẻ đuổi lên
Somebody shoos us off to
Ghế đá
A stone bench
Lạnh lưng em quá, mình ơi
Is too cold against my back, my love


Một bài thơ trong "Những đoạn thơ tình," Giai phẩm mùa thu 1956


Bố vợ tôi đã nhắc một đoạn của bài thơ này - chỉ nhớ nhầm, cho là của Phùng Quán.  Là thơ tình thì các từ "ta," "nhau," "em," và "mình" thuộc về cặp tình nhân.  "Trời," "đời," "người," và "kẻ" thuộc về tình hình bên ngoài, xã hội bên ngoài.  Cụ thể hơn, theo bố vợ tôi (hồi xưa hay uống rượu với Văn Cao) thì bối cảnh bài thơ này là Công Viên Thống Nhất (Lê Nin) và "kẻ" là công an.

Với người Việt mùa xuân là một thời vui, nhưng ở ngoài Bắc mùa xuân cũng lạnh lùng. Cặp tình nhân than rằng phải "ngồi trong bóng tối" có nghĩa là họ thích ngồi trong ánh sáng, ngồi công khai.  Nhưng "trời" không tạo điều kiện.  Trời là các biến cố đang xây ra xung quanh mình - "nắng gió xôn xao."

"Chưa ai nhìn ta."  Có phải là cặp tình nhân muốn "người" được nhìn họ, được hiểu họ, được công nhận họ?  Hay chưa được nhìn ra có nghĩa là không có ai bận tâm, vậy họ được ngồi yên trong dù trong bóng tối.  Thực ra ở bóng tối cũng có cái hay là được tự cảm nhận là hoa "rung rinh trước gió," nghĩa là gió thổi nhẹ hơn trong bóng tối.

Đời (cũng có thể là "trời" xôn xao) "tráo trâng" - là thiếu lẽ phép.  Đời cũng phải coi như là ánh sáng (trái với bóng tối yên lặng).  Đời / ánh sáng cũng là "trái tim người," là cảm tình xã hội xung quanh.  Cặp tình nhân "phải" ngồi trong bóng tối.  Có lẽ họ ước đến ánh nắng, nhìn bắt phải ngồi "trong bóng tối mùa xuân."

Nhưng ngồi trong bóng tối không được - là bị đuổi ngồi ghế đá.  Trước thì họ ngồi đâu?  Dưới cây trên đất cỏ?  Không biết công viên có biển với chữ "Không ngồi trên cỏ."  Hay không có biển nào và "kẻ" đó sử dụng đến quyền của mình để bắt cặp tình nhân phải ngồi công khai trên ghế như người lịch sự theo ý muốn riêng của mình?

Cặp tình nhân muốn xây lên một vũ trụ của riêng họ - có lẽ ở trong cả tối và cả sáng.  Nhưng xã hội bên ngoài "chưa nhìn" là chưa nhận và không để yên.  Vậy ghế đó "lạnh lưng."