Sao anh không kể (Why won't you tell) - Hoàng Hiệp / Lê Thị Kim (1978)

Như là nghìn gian khổ chưa hề đi qua anh
It's as if a thousand hardships have not yet passed, love
Như là cuộc chiến tranh anh chưa từng tham dự
As if it was a war which you never played a part
Em hỏi về kỷ niệm ở Trường Sơn rừng sâu
I ask you about your memories of Trường Sơn, jungles deep
Anh mỉm cười đôi mắt nói có gì đâu gì đâu
You smile, both your eyes say it's nothing, nothing at all

Sao anh không kể về trận đói ngày nào
Why don't you tell about your struggles with hunger those days
Củ rừng đào khó lắm mưa nguồn con thác lao
Jungle tubers that were hard to dig out, mountain torrents like a hurtling flood
Sao anh không kể về trận khát ngày nào
Why don't you tell of your struggle with thirst those days

Trưa nồng trên chốt thép mơ về con suối sâu
Noon baking upon fortifications dreaming of a deep stream
Bao hy sinh vất vả anh không kể ngày nào
So many trying sacrifices, you never speak about them
Em còn chưa qua đó lại nói về gian lao.
I've never been there, yet I talk of hardship.

nguồn: Hoàng Hiệp - tuyển tập ca 100 ca khúc (Nxb Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh, 1995).



Bài ca "Sao anh không kể" của Hoàng Hiệp gốc từ bài thơ cùng tên ở dưới đây.

Sao anh không kể - Lê Thị Kim

Như nghìn gian khổ
It's like a thousand hardships
Chưa hề đi qua anh
Have not yet passed, love
Như là cuộc chiến tranh
As if it was a war
Anh chưa từng tâm sự
That you never confided about

Em hỏi về kỷ niệm
I ask you about your memories
Ở Trường Sơn rừng sâu
Of Trường Sơn, jungles deep 
Anh cười đôi mắt nói
You smile, both your eyes say
Có gì đâu, gì đâu
It's nothing, nothing at all

Anh khen rừng suối đẹp
You praise beauty of jungles and streams
Như khen một con người
Like you're praising a person
Mùa này rừng ong mật
This time of year there's jungle honey
Lối mòn đi dạo chơi
Along the path where you relaxed

Em biết cơn sốt rừng
I know that jungle fevers
Cứ rình anh như rắn
Lay in wait for you like a snake
Con vắt bám sau lưng
Leeches stuck to your back
Máu chưa cầm vết cắn
The blood not yet stopped at the bite mark

Sao anh không hề kể
Why don't you tell
Về trận đói ngày nào
About your struggles with hunger those days 
Củ rừng đào khó lắm
Jungle tubers that were hard to dig out
Mưa nguồn con thác lao
Mountain torrents like a hurtling flood

Đêm cắt rào đặc công 
At night cutting through the special forces hedge
Kiến cắn như xé thịt 
Ants bit at you like they were tearing your flesh
Dìm cơn ho vào lòng 
Holding a cough back
Anh dầm trong đất cát 
Submerged in sand

Em biết cơn khát cháy
I know of the burning thirts
Trên chốt buổi trưa nồng
Upon fortifications a fiery noon
Anh mơ con suối chảy 
You dreamed of a flowing stream
Nhớ hoài về dòng sông 
Always thinking back to a river

Qua báo chí qua đài
Through the newspapers and radio
Em biết rừng như thế 
I know the jungle was like that
Còn anh thì chỉ kể 
Yet you only tell 
Đến hoãng và sóc thôi
About barking deer and rabbits

Bao hy sinh vất vả 
So many trying sacrifices,
Anh chẳng kể lần nào
You never speak about them
Còn em chưa qua đó 
I've never been there
Lại nói về gian lao 
Yet I talk of hardship

nguồn: trang web Lê Thị Kim


Tôi đồng ý với ý ca sĩ Cẩm Vân nói là "những cảm xúc nhẹ nhàng, lãng mạn chính là vẻ đẹp trong âm nhạc" của nhạc sĩ Hoàng Hiệp ("Người con An Giang đã trở về về dòng sông cũ," Sài Gòn tiếp thị 13 tháng 1 2013).  Tôi được nói chuyện với ông một lần năm 2001.  Tôi rất cám ơn ông đã cởi mở sẵn sàng trả lời các câu hỏi tôi đặt.

Bài ca "Sao anh không kể" vừa nhẹ nhàng, vừa lãng mạn nhưng cũng khai thác một đề tài ít ai khai thác - là hậu quả của chiến tranh.  Mặc dù quân đội Việt Nam được "đại thành công" và "đại thắng lợi" trong cuộc chiến tranh ấy nhưng cuộc chiến tranh ấy không thể nào không ảnh hưởng đến tinh thần của từng chiến sĩ và người thân các chiến sĩ.

Trong bài thơ / bài ca này thì một người vợ muốn người chồng mình tâm sự thêm về kinh nghiệm thời chiến tranh.  Tôi nghĩ rằng người vợ này chỉ có mục đích được gần gũi và thân thiết hơn với chồng mình.  Người vợ này được đủ thông tin để hiểu đại khái về sự khốc liệt và đau khổ của chiến tranh.  Song người chồng của mình không bao giờ nói cụ thể về thời đó.

Thời đi lính nhiều lần là thời vẻ vàng đầy ý nghĩa của một người đàn ông.  Các thanh niên trải qua những thử thách chung với những thanh niên khác quý trọng những kỷ niệm chung.  Nhưng nhắc lại với một người chưa từng tham gia thì khó lắm.  Họ hiểu được làm sao?

Hoàng Hiệp bớt nhiều chữ trong bài thơ của Lê Thị Kim và cũng thay đổi hai chữ ở đoàn đầu.  Nhà thơ viết "Như là cuộc chiến tranh anh chưa từng tâm sự" nhưng Hoàng Hiệp thay thế hai chữ cuối với "tham dự."  Vậy lời thơ nói về quan hệ vợ chồng và lời ca nói về quan hệ người chồng với chiến tranh.  Có lẽ Hoàng Hiệp sử dụng đến chữ "tham dự" vì ông không được phổ những đoàn thơ viết đến sự tham dự của người chồng này theo đoán thuyết người vợ này? 

Tôi nghĩ rằng Hoàng Hiệp không muốn có những hình ảnh như "sốt rừng," "vắt bám," và "kiến cắn" trong một ca khúc trữ tình.  Nhưng khi bỏ những hình ảnh ấy thì Hoàng Hiệp cũng giống người chồng ấy là không muốn tâm sự với người vợ này và với các người nghe ca khúc.

Rút cuộc điều quan trọng nhất trong bài thơ / bài ca này là việc của ngày hôm nay (ngày hôm nay của bài thơ).  Việc ấy là không nhắc đến gian lao hiện nay.  Không có khó khăn nào trong hòa bình được so với khó khăn lính thời chiến.  Ông chồng mình biết nín lặng, vậy người vợ cũng nhận phải làm thế.  Và khi nín lặng mọi người được biết rằng ông chồng này đã trải qua rất nhiều.