Trương Chi (Trương Chi) - Văn Cao (1942)

Một chiều xưa trăng nước chưa thành thơ.
One afternoon long ago, before moonlit waters had been rendered into poetry,
Trầm trầm không gian mới rung thanh tơ.
Vibrations from the depths of space were set into motion on a silk string
Vương vất heo may hoa yến mong chờ.
In the languid northwest wind, expectant swallows and flowers.
Ôi tiếng cầm ca thu tới bao giờ
Oh, sounds of music and song, when will autumn arrive?
Lòng chiều bơ vơ lúc thu vừa sang.
Fore lorn heart of afternoon, when autumn had just arrived
Chập chờn đêm khuya thức ai phòng loan.
In flickering lights who was sleepless in the lady's chamber that midnight?
Một cánh chim rơi trong khúc nhạc vàng,
A bird on the wing came down during those golden musical strains,
Đây đó từng song the hé đợi đàn.
Here and there, each silk-curtained window, half-ajar, awaited the lute.
Tây hiên Mỵ Nương khi nghe tiếng ngân hò khoan mơ bóng con đò trôi.
At the west veranda, Mỵ Nương, upon hearing the mellifluous "heave-ho" resound from the ferry in the shadows,
Giai nhân cười nép trăng sáng lả ơi, lả ơi bên trời.
That beauty concealed a smile, the bright moon grew weak, so weak up in the heavens

Anh Trương Chi.
Trương Chi
Tiếng hát vọng ngàn xưa còn rung.
Your voice that has echoed for eons still rings
Anh thương nhớ
You're loved and missed
Oán trách cuộc từ ly não nùng.
We curse the sorrowful parting
Đò trăng cắm giữa sông vắng.
The moonlit ferry pushes through that empty river
Gió đưa câu ca về đâu?
Where has the wind carried the words you've sung?
Nhìn xuống đáy nước sông sâu,
Look to the bottom of the river's deep waters
Thuyền anh đã chìm đâu!
Where is your boat submerged!
Từng khúc nhạc xa vời,
With each distant piece of music,
Trong đêm khuya dìu dặt tiếng tơ rơi.
At midnight, slowly, rhythmically, sound tumbles down from strings of silk.
Sương thu vừa buông xuống bóng cây ven bờ xa, mờ xóa dòng sông.
The autumn fog just fallen upon the tree's shadow on the far riverbank, obscured the river's current
Ai qua bến giang đầu tha thiết,
Whoever passes the river docks feels touched
Nghe sông than mối tình Trương Chi.
Hears the river sigh for Trương Chi's love.
Dâng úa trăng khi về khuya, bao tiếng ca ru mùa thu.
The rising waters shade the moon yellow at midnight, so many songs lull autumn to sleep

Ngoài song mưa rơi trên bao cung đàn.
Outside that window the rain falls upon the lute's profusion of notes.
Còn nghe như ai nức nở và than.
It still sounds like someone's sob, someone's sigh
Trầm vút tiếng gió mưa cùng với tiếng nước róc rách ai có buồn chăng?
From below the wind and rain gust along with the gurgling waters, could it be someone's saddened?
Lòng bâng khuâng theo mưa đưa canh tàn,
A sorrowful heart comes with the rain, bringing the night watch's end,
Về phương xa ai nức nở và than
From afar it's like someone's sob, someone's sigh
Cùng với tiếng gió vương nhìn thấy ngàn nước lấp lánh in bóng đò xưa
Left behind together with the wind, see the vestiges of that ancient ferry in the shining waters

Đò ơi! Đêm nay dòng sông Thương dâng cao mà ai hát dưới trăng ngà.
Oh ferry! Tonight the Thương river has risen so high, but who is singing under that ivory moon?
Ngồi đây ta gõ ván thuyền ta ca trái đất còn riêng ta.
Sitting here tapping on the planks of the boat we sing, the world is ours alone.

Đàn đêm thâu.
The lute plays through the long night
Trách ai khinh nghèo quên nhau
Blaming those who look down on the poor forgetting each another
Đôi lứa bên giang đầu.
A happy couple at the river's beginning
Người ra đi.
One went and left
Với cuộc phân ly.
And with that separation
Đâu bóng thuyền Trương Chi?
Where's the trace of Trương Chi's boat?


Bài hát này nhắc đến một "khúc nhạc vàng." Tất nhiên đây là vàng 99 chứ phải là vàng vọt.

Ý bài ca này chủ yếu là về sức quyến rũ của ca nhạc. Ca nhạc ở đây là như ma lực. Nhạc nổi lên từ đầy sông và vang lên trong không gian. Nhạc thì huyền bí và đáng sợ vì có khả năng nhập vào hồn người nghe (Phạm Duy sẽ viết về điều này nhiều hơn). Như nhạc vàng, nhạc trong ca khúc này làm cho người nghe "thiếu quyết tâm." Nhưng tình yêu gần như không được nhắc đến trong ca khúc này - chữ "anh" xuất hiện một lần (anh Trương Chi) nhưng không có chữ em hay nàng nào trong ca khúc này. Toàn là âm nhạc hóa với thiên nhiên để gây cảm xúc.

Sự tích Trương Chi là một câu chuyện Việt Nam thuần túy nhưng chuyện này dù đẹp bao nhiêu cũng buồn bấy nhiêu với những chữ "từ ly não nùng," "nức nở và than," và "lòng bâng khuâng." Lý lịch của chàng Trương Chi thì tốt, nhưng cô Mỵ Nương thì phải là kẻ phong kiến bóc lột dân thường. Ý tôi muốn nói là cho đề tài này thành bài ca thì kết quả nhất định là nhạc vàng theo đúng ý nghĩa từ ấy. Cục Văn Hóa chính thức cho phép hát lại bài ca này từ ngày 15 tháng 10 năm 1989.

Tôi rất thích nghe Châu Kỳ hát bài này trên đĩa Philips hai mặt 467 và 468 với ban Thần Kinh Nhạc Đoàn. Chỉ có một đàn piano đệm (có phải là Trần Văn Lý chơi?) với một ống sáo nghe như đệm ngâm thơ. Nhưng bản ghi âm không có mặt trên mạng.

Hình ảnh của bài ca này rất Huế (dù sông Thương nằm ở miền Bắc và cô Mỵ Nương chắc chắn là dân Kinh Bắc). Có tên hai bài bản Huế là Nam Thương, Nam Ai. Nghe cụm từ "ngồi đây ta gõ ván thuyền ta ca" thì dễ nhạc đến một buổi ca Huế. Như thế có lẽ sự tích Trương Chi là dịp để biểu lộ những cảm xúc tuyệt vời trên một dòng sông đêm khuya.

Anh Ngọc hát bài ca "Trương Chi" rất hay với bản phối của nhạc sĩ Hoàng Trọng.