Khối tình Trương Chi (Trương Chi's Multifold Love) - Phạm Duy (1945)

1.
Đêm năm xưa khi cung đàn lên tơ
One long ago evening when the lute stretched its silk
Hoa lá quên giờ tàn
Leaves, flowers had no memory of their decay
Mây trắng bay tìm đàn
White clouds drifted in search of their kind
Hồn người thổn thức trong phòng loan
A soul sobbed in a woman's chamber

Đêm năm xưa nghe cung đàn gây mơ
One long ago evening listening to a dreamy lute
Âu yếm nâng tà quạt
Lovingly she raises the slanting fan
Hồn gió đưa về thuyền
A soul sent by the wind back to the boat
Tưởng người trên sóng du thần tiên.
Imagining the person on the moving waves an immortal

Êm êm êm dần lan
Calm, calm, calm it slowly spreads
Cung Nam Thương mờ vang.
The tones of Southern Regrets faintly echo
Em yêu ai bờ sông nhớ thương ai trong đàn
You're in love with someone at the riverside, love someone in that playing

Xa xa xa rồi tan
Far, far, far, then it's gone
Cung Nam Ai thở than.
The tones of Southern Grief sigh
Ai thương em lầu buồn mỗi lúc khuya tàn canh
Does someone pity me in my sad palace every time midnight passes to daybreak

Rứt khúc đàn, lòng em thấy đê mê.
Plucking the lute, my heart feels ecstatic
Ôi tiếng đàn, lời không mong ước thề
Oh the lute playing, words with no desire for a vow
Đã thấy tàn, đời không gió xuân về
Having felt it end, a life of no returning spring wind
Khi tiếng ai dần xa.
As sound of someone getting further away

Tương tư một khối u sầu
Lovesick, a multifold sadness
Đợi chờ trăng lên để tan hết thương đau
Awaiting the moonrise for the pain to end
Mi em nước mắt hoen mầu
Your brow, stained by tears
Tóc chẩy ngàn hàng môi thắm còn đây.
Flowing hair, thousands of rich lips are still there.

Đêm năm xưa tương tư người hò khoan
On a night long ago, lovesick for the river's singer
Ôm ấp bao mộng vàng
Holding tightly to so many golden dreams
Cho tới khi gặp chàng
Until she met him
Thì đành tan vỡ câu chờ mong.
Then she had to accept the shattering of those expectant words

Đêm năm xưa trên con thuyền lẻ loi
One long ago evening upon a solitary boat
Khi chót yêu người rồi
When you had already loved him
Xa cách nhau vì đời
Apart because of life
Tủi hờn duyên kiếp bao giờ nguôi.
Fate's humiliation, will it ever subside?

2.
Đêm năm xưa ôm mối tình dở dang
That night long ago holding tight to a failed love
Chôn đáy sông hồn cầm
At the river bottom the lute's soul
Ai chết đêm nguyệt rằm
Who died on the full moon night
Nợ tình còn đó chưa đền xong.
Love's debt remaining, not yet rewarded?

Đêm năm xưa chưa nguôi lòng yêu ai
That night long ago someone's love not yet assuaged
Duyên kiếp trong cuộc đời
A love fated in life
Đem xuống nơi tuyền đài
Taken down into the grave
Để thành ngọc đá mong chờ ai.
To become a precious stone awaiting someone

Êm êm êm dần trôi
Calm, calm, calm drift past
Bao năm qua dần phai
Many years slowly fade
Ai xui nên ngọc kia vấn vương nơi lâu đài
Who was the cause of that stone lingering in the castle
Tay dâng lên một khay
An arm lifts a tray
Tim Trương Chi là đây
Trương Chi's heart is there
Trong đêm khuya tiệc trà vui bóng gia đình ai.
At a gay late night tea party with someone's family.

Rót nước vào, chợt thấy bóng ngưu lang
Pouring the drinks down, you suddenly see the celestial herder
Quanh chén trà, thuyền trôi theo tiếng đàn
Around the teacups, boats flow along with the lute's sounds
Có tiếng người vọng câu hát u buồn
There's the sound of someone's sad song resounding
Ai oán câu hò khoan.
Plaintive, the heave-ho song.

Nâng niu một chén âm hồn
Caress a cup with the man's soul
Mộng tình trăm năm nằm trong đáy ly gương.
Dream of a life-long love lying at the bottom, reflected in a wine glass
Khi xưa duyên chót phũ phàng
Long ago when fated love came to its violent end
Thiếp trả nợ chàng, nước mắt này dâng
The concubine paid her debt to him, these tears arose.

Đêm năm xưa yêu dấu người xa xăm
That night long ago loving him far away
Nâng chén trong lầu buồn
Raising a cup in the sad palace
Thương nhớ nơi ngàn trùng
Longing for that far away place
Lệ sầu rơi xuống câu hò khoan.
Melancholy tears fall down with the heave-ho song

Ôi duyên kia ai đã trả cho ai
Oh that fate love, who was you paid it back to who?
Cho mắt rơi lệ rồi
So eyes have dripped tears
Cho chén tan thành lời
So this cup dissolves into words
Để thành bài hát ru lòng tôi
Into a song to lull my heart

(Huế - 1945)

Trong cách nhìn của Phạm Duy sự tích Trương Chi thành một chuyện căn nguyên. Đàn / hay tơ đàn qua tay của Trương Chi tạo nên một không khí (cũng đầy ma lực như trong bài ca Văn Cao).

Có bốn bực chữ "hồn" trong ca khúc này: 1) Hồn người thổn thức; 2) Hồn gió đưa về thuyền; 3) Chôn đáy sông hồn cầm; 4) Nâng niu một chén âm hồn. Hồn đi theo quá trình từ người theo gió vào cầm (đàn) rồi thành âm hồn. Trong cuộc tiến trình này nhạc và tình (và nỗi buồn) đi theo các hiện tượng của hồn thành khối, thành vòng không kết.

Chuyện này xây ra trong một thuở chưa có thời gian - thời Genesis: "Hoa lá quên giờ tàn."

"Hồn người thổn thức trong phòng loan" - nàng / thiếp có phải buồn vì ngồi một mình trong phòng hay vì nhạc của Trương Chi làm cho nàng / thiếp có nhận thức thấy buồn? Có phải là nhạc là một hoa quả cấm? (như nhạc vàng?).

Nhưng âm nhạc / Trương Chi được khuyến khích do tình thương của nàng / thiếp: "Hồn gió đưa về thuyền." Nhưng huyền thoại này cũng đến với thời của chúng ta - nhạc / hồn của Trương Chi (qua sự nuôi dưỡng của nàng / thiếp) được hiện thân bằng một chén. Nói cụ thể hơn bằng một chén trà - chén trà tiêu biểu cho sự sum họp ấm áp của gia đình, của đời sống chung, của ân tình chung.

Có đầy đủ ý buồn trong ca khúc này: "lầu buồn," "câu hát u buồn," "Tương tư một khối u sầu." Nhưng rút cuộc căn nguyên buồn này được làm cho giúp vui trong một "đêm khuya tiệc trà vui bóng gia đình ai." Nghĩa là nhạc buồn không thành buồn. Nhạc vàng hóa vàng?

Tôi không thích những ca khúc kiểu 3 nhịp chậm cho lắm, vậy giai điệu của bài "Trương Chi" của Văn Cao hợp với tôi nhiều hơn. Nhưng tôi nghĩ rằng thông điệp của Phạm Duy hay hơn.

Bài ca "Khối tình Trương Chi" cũng có chất ca Huế như "Trương Chi." Chắc bài ca của Văn Cao cũng là cảm hứng cho Phạm Duy.

Nghe Mai Hương bộ lời 1 của bài ca "Khối tình Trương Chi."