Ba bài thơ của Thái Bá Tân (2013)

Nhiều luật quá - Too Many Laws

Lại thêm một luật nữa,
Yet again another law
Phạt một trăm triệu đồng
Fining one hundred million more đồng
Những ai dám nói xấu
Who would dare to speak ill
Nhà nước mình. Sợ không?
Of their government.  Afraid yet?

Thế nào là nói xấu?
What is it to speak ill?
Nhà nước sai thì sao,
What if the government's wrong,
Yếu kém và tham nhũng,
Weak and corrupt
Không lẽ không người nào
It cannot be that one of them is?

Được phép có ý kiến?
Are we allowed a suggestion?
Hay dân muốn phê bình
Or the people wanting to criticize
Thì phải xin phép trước
Must ask permission in advance
Cho nó “đúng qui trình”?
So it's "the correct process"?

Nhà nước ta, tôi nghĩ
Our government, I think
Rõ ràng có vấn đề.
Clearly has problems.
Các bác ấy chỉ muốn
Those elders just want
Đóng cửa rồi “tự phê”.
To close the door and engage in "self criticism."

Một triết gia đã nói,
A philosopher once said,
Tôi không hề đặt điều:
I don't make this up:
Nhà nước càng mục nát,
The more rotten the government,
Thì luật càng có nhiều.
The more laws that are written.


Đáng lo - Worrisome

Có cái gì không ổn
There's something that's not right
Trong việc giờ, ở đâu
During working hours, somewhere
Cũng san sát quán nhậu,
Quite close by in watering holes
Cao lâu rồi thấp lâu.
Banquet halls and greasy spoons

Rồi quán bia, quán lẩu,
And beer halls, fondue shops,
Rồi ka-ra-ô-kê,
And karaoke,
Rồi trăm thứ ăn uống
And a hundred things to eat and drink
Chiếm hết cả vỉa hè.
Taking over the sidewalk

Đâu cũng thế, nhiều lắm,
Everywhere it's like that, a lot of it,
Nhiều đến mức giật mình.
So much that it's shocking.
Mà sao ăn ngoài phổ,
And why are they eating on the street,
Không phải ở gia đình?
And not with their families

Nếu đó là “văn hóa,”
If that's "culture,"
Thì kiểu “văn hóa” này
Then this kind of "culture"
Rất đáng để lo sợ,
Is quite worrisome and frightening,
Vì lý do sau đây:
For these reasons:

Một, lai rai ăn nhậu
First, drinking at leisure
Tốn thời gian, tốn tiền.
Wastes time, wastes money.
Một cảnh không đẹp lắm,
It's not attractive,
Nhất là với thanh niên.
Especially for young men.

Hai, uống say, về muộn
Second, getting drunk, coming home late
Thành lục đục gia đình.
Causes familial strife.
Con cái tuy không nói,
Relatives even if they don't say it
Nhưng trong lòng chúng khinh.
Inside they feel scorn

Ba, tửu nhập ngôn xuất,
Third, imbibing loosens the tongue,
Chuyện dại rồi chuyện khôn.
Foolishness then cunning.
Không khéo rồi sinh sự,
If you're not careful then you quarrel,
Phải kéo nhau vào đồn.
You'll be taking yourselves to the station.

Bốn, và quan trọng nhất -
Fourth, and most important -
Trẻ, rất cần thời gian
The young really need time
Để đọc sách, làm việc,
To read books, to work,
Không hưởng lạc, an nhàn.
Not to enjoy pleasure and leisure.

Tóm lại là tôi thấy
In conclusion I see that
Cái nước mình thật buồn.
Our country's quite sad.
Cái gì cũng yếu kém,
Everything is weakness
Ăn chơi thì sợ luôn.
The idle loafing is dreadful.

Uống bia nhất châu Á,
Drinking the most beer in Asia,
Nhậu nhẹt suốt đêm ngày.
Imbibing all day and all night.
Nếu đó là “văn hóa,”
If that is "culture,"
Thì thật đáng lo thay.
Then we've a lot to worry about.

Không đi làm nhà nước - Don't Work for the Government

Tôi khuyên các bạn trẻ,
I advise my young friends
Nếu được, khi học xong,
If possible, when you finish your studies
Đừng vào làm nhà nước,
Don't go into government employment,
Nhất là việc văn phòng.
Especially office work.

Vì sao? Vì thực tế
Why?  Because the reality is
Cái chỗ ấy bây giờ
That these places nowadays
Thực sự không làm việc,
Actually do not work,
Mà chỉ lờ tờ phờ.
And just hang around.

Vì cái thằng thủ trưởng,
Because the jerk in charge,
Đảng viên, thường ngu lâu,
Party member, usually dense
Hắn thấy cấp dưới giỏi
If he saw any of his underlings had ability
Là không chịu được đâu.
He sure wouldn't put up with it.

Vì sớm muộn, ở đấy
Because sooner or later, over there
Bạn phải thay đổi mình,
You'll have to change who you are
Thành dối trá, nịnh hót
Become deceitful, obsequious
Cho giống người xung quanh.
So that you like those around you.

Mà không thay là chết.
And if you don't change you're done for.
Có lúc sẽ nhúng chàm.
There will come a time when you have to dirty your hands
Sẽ phải làm những việc
And will have to do things
Lương tâm không muốn làm.
That your conscience does not want you to.

Ở nước ta hiện tại,
In your country nowadays,
Đừng nhắc đến chữ tài.
Don't even mention talent
Càng tài càng bị đánh,
The more talented, the more beaten down,
Hoặc bị tống ra ngoài.
Or it's banished outside.

Tôi khuyên như thế đấy.
I give this advice.
Tôi biết tôi nói gì.
I know what I'm talking about.
Không tin, hỏi cha chú.
If you don't believe me, ask your dad, your uncle.
Theo hay không thì tùy.
Follow it or not, it's up to you.

*

Một cơ quan nhà nước,
A government office,
Đút tiền mới được vào,
Slip some money to get in,
Thì không nói cũng biết
It goes without saying
Cơ quan ấy thế nào.
What this office will be like.

Thường người chui vào đấy
Usually those who squeeze in here
Phần lớn là bất tài.
Mostly are incompetent
Bất tài nên không thể
Incompetent so that they cannot
Và không dám làm ngoài.
Nor do they dare work outside.


Khi ở Việt Nam tôi không gặp một người có học thức nào mà không thấy khó chịu với tình trạng xã hội Việt Nam hiện nay.  Mà trách ai?  Tôi nghĩ có nhiều yếu tố, phần lớn gốc ở tính cách con người của bất cứ xứ sở nào, một phần cũng phụ thuộc vào tính cách con người Việt từ xưa đến nay.  Còn có một yếu tố nữa là chính phủ, nhưng nguyên liệu của chính phủ nào là con người.  Ở xứ Việt thì nguyên liệu ấy là con người Việt.

Trong một hệ thống đơn đảng thì đảng của chính quyền luôn luôn ca tụng các việc được thành công cũng điều chứng minh sự thành công của đảng ấy.  Nhưng các việc thất bại thì không phụ thuộc vào đảng ấy.  Một điều hay của hệ thống đa đảng là các phe đối lập nhau có khả năng chỉ trích và chê bai nhau.  Cái mình làm mà cho là thắng lợi, thì bên kia cho là thất bại - và ngược lại.  Tất nhiên tình hình này rất lộn xộn - nhưng trước khi bỏ phiếu dân phải suy nghĩ: thắng lợi / thất bại này có lợi / hại cho mình không?  Mình bỏ phiếu ủng hộ ai?  Có lẽ mỗi đảng phái hư nát như nhau, nhưng họ có khả năng làm nổi lên các tất xấu của nhau.

Bài thơ "Nhiều luật quá" nói đến tính quan liệu - một tính quan liệu có nhiều lớp, nhiều tầng, và nhiều luật để gây một khối sương mù che chở những kẻ quan chức không đứng đắn.  Được biết rằng họ được che chở thì họ càng tan nát.  Cố thẩm phán Tối cao Pháp viện Pháp Mỹ Louis Brandeis một lần nói "Sunlight is the best disinfectant."  Nghĩa là "ánh nắng là thuốc tẩy uế có hiệu quả nhất."  Việc "đóng cửa 'tự phê'" xây ra trong bóng sương mù, vậy nhiễm độc ở lại trong cơ thể của cơ chế.

Bài thơ "Đáng lo" nó đến một tính rất xấu phổ biên ở Việt Nam.  Một công chức đi chơi trong giờ làm việc là ăn cấp tiền thuế của dân.  Còn họ không được sống gần gia đình họ, hưởng dẫn các đứa con trong việc học hành và trưởng thành.  Họ không làm gương mẫu tốt cho thế hệ trẻ.  Song theo một ý nghĩa của chữ culture (mà thường được dịch sang tiếng Việt với chữ "văn hóa") thì culture / văn hóa cũng là "the behaviors and beliefs characteristic of a particular social, ethnic, or age group" - các hành động và tin tưởng đặc trưng của một thành phần xã hội, dân tộc, hay lứa tuổi nào đó.  Việc ăn nhậu là một nết rất đặc trưng của đàn ông Việt Nam, và cũng là một yếu tố trong sự sinh sống của nhiều phụ nữ Việt Nam.

Đọc bài "Không đi làm nhà nước" thì tôi thấy rất buồn.  Không có người với chí khí và đạo đức tốt muốn đi làm cho nhà nước, thì làm sao nhà nước được cải thiện?  Và tôi đã từng gặp những công chức nhà nước làm việc tốt và nhiệt tình.  Không hẳn là mỗi người đều xấu.  Nhưng ông thi sĩ này viết đúng - những công chức tốt chắc gặp nhiều khó khăn vì cái hệ thống quan liệu.  Đào tạo những người có khả năng quản lý nhất định không phải là dễ ở xã hội nào.  Đây là một lĩnh vực cũng cần đến nhiều "thuốc tẩy uế."