Ém "pô" nữa cho nó chắc chắn (Another pose to be sure) - Trần An (1958)

Em "pô" nữa cho nó chắc chắn.  Cứ chụp thật đẹp rồi cô ban tài ban lộc cho nhé.  À, nhưng lúc nào bấm phải bảo có để cô cười cho tươi đấy.

Trần An (57 Chợ Đuổi Hà Nội)

nguồn: Thời mới 13 tháng 2 1958, 2.


Năm 1958 lên đồng / hát chầu văn là hủ tục phải xóa.  Đối với người vẽ tranh này, lên đồng / chầu văn không có gì thiêng liêng, huyền bí.  Đây chỉ là một cách diễn kịch với người mẫu.

Tượng đài Nguyễn Viết Xuân

Cuối tháng 5 năm 2012 tôi đi cùng các em, các cháu tôi đến làng Ngũ Kiên để tìm mộ hay đài tưởng niệm Nguyễn Viết Xuân.  Đến làng người dân dẫn chúng tôi đến Nghĩa trang Liệt sĩ nhưng đến chốn thì người ta bảo là đi bên kia hồ.

Ở bên kia hồ có Trường Tiểu Học Nguyễn Viết Xuân.

Chúng tôi phải quay lại bên khác để mới đến Nghĩa Tranh Liệt Sỹ Ngũ Kiên.

Ở nghĩa trang có tháp cao với chữ Tổ Quốc Ghi Công ở trên và bàn thờ ở dưới.  Bên trai có hình của Nguyễn Viết Xuân.

Ở bên này có bức tranh vẽ đội pháo thủ bắn máy bay Mỹ.  Ba máy bay bị bắn rơi xuống.

Ở trên là tuyên ngôn của Nguyễn Viết Xuân - "Hãy nhằm thẳng quân thù mà bắn!"

Mọi người tập trung nghiêm chỉnh làm việc của mình.

Tranh ở trên chỉ có màu xám và trắng ngoài chân dung của Nguyễn Viết Xuân ở trên.

Trên đài tưởng niệm Nguyễn Viết Xuân được hai khối.  Mỗi người khác được một khối.

Anh hùng Nguyễn Viết Xuân, sinh năm 1932, hy sinh 19.11.1964

Ở đằng sau đài liệt sĩ có các mộ với một vườn hoa đẹp.


Trích ý Đoan Trang -

Thần tượng của mỗi người có thể khác nhau, nhưng nhìn chung đều chia sẻ một số đặc điểm: anh hùng (can đảm), tài ba (thông minh, học giỏi, nhiều sáng kiến), và trẻ đẹp...

Chiến tranh là khoảng thời gian khắc nghiệt của xã hội, hay nói một cách văn học thì đó là “hoàn cảnh điển hình để các cá nhân bộc lộ con người mình”...

Dường như trong vô thức, tất cả chúng ta đều mặc định anh hùng là phải trẻ đẹp. ... Hình ảnh Nguyễn Viết Xuân đứng thẳng, đôi mắt như lửa sôi, với câu nói bất hủ: “Nhằm thẳng quân thù, bắn!”? ...

Trước tình hình đó, trước nhu cầu đó, các cây viết, đặc biệt là nhà báo - những “thư ký của thời đại”, “thư ký của lịch sử” như thời đại và lịch sử vẫn tôn vinh - không còn lựa chọn nào khác ngoài việc phải làm đẹp cho các anh hùng anh thư. Không tin bạn cứ mở những bài báo viết về thương binh liệt sĩ ra thì sẽ thấy: Trăm phần trăm những người anh hùng đều có đôi mắt trong, gương mặt hiền lành, nụ cười đôn hậu ...

Trang The Ridiculous, "Sức ép lên những người anh hùng" (26/7/2007)


Thực ra Nguyễn Viết Xuân được lớn tuổi hơn nhiều vị anh hùng khác.  Một điều ngoại lệ nữa là Thiếu úy Xuân là quân nhân chuyên nghiệp.  Phần lớn các anh hùng gương mẫu khác là dân thường. Chủ yếu họ là thanh niên tự giác phẫn nộ chống địch.  Nguyễn Viết Xuân là người theo kỷ luật quân sự - thiếu úy Xuân chết khi đang làm nghề của mình.

Đúng là các anh hùng phải trẻ và đẹp.  Họ là thần tượng.  Khác với thần tượng / idol hiện nay họ không hề phai.  Họ luôn luôn làm thỏa ước vọng của dân.  Như tên một quyển sách họ "mãi mãi là tuổi 20," trẻ mãi không già.  Nhưng nghĩ đến bao nhiêu người chết non thời chiến thì cũng buồn chứ?

Tuần lễ Tố Như (Tố Như Week) - (1946)

2) Một tiểu hạm đội của đại-úy thủy quân Kim Chung, trung úy Bạch Tường và một đoàn nữ thủy binh sẽ xuất hiện trên sân khấu Tố Như đêm 26-7-46.  Nhiều điệu nhẩy múa ký lạ, với âm nhạc điệu Mỹ.
2) Vắng bóng hoa đào.

nguồn: Cứu Quốc 26 tháng 7 1946, tr. 4.


Âm nhạc điệu Mỹ?  Năm 1946 ở Hà Nội?

""Cúi xuống vùng non xanh mát..." (Bow down mountain lands green and cool...) - Nguyễn Ngọc Tư (2009)

[một thời sau Nguyễn Ngọc Tư đổi đầu đề thành "Gỡ bỏ cho nhẹ bớt" - Take Away So It's Lighter]


"Cúi xuống vùng non xanh mát..."

Cạnh quán cà phê Văn Nghệ có ông trải chiếu ở vỉa hè bán đồ cổ, hay mở cái băng nhạc Trịnh Công Sơn Hát cho quê hương Việt Nam 1 thu âm năm 1969. Nghe lần đầu, thề có mấy lá bàng rơi bữa đó, tôi muốn chạy qua ôm ông đồ cổ một cái, vì ông đem những bài hát này ra con đường vốn chỉ rùng rùng nhạc vũ trường, nhạc trẻ kiểu “yêu thì nói hông yêu cũng nói”… Giữa bụi đời mù mịt, giữa xe cộ ngược xuôi, cô Ly của bốn mươi năm trước cất tiếng hát trong veo, “Cúi xuống. Cho bóng đổ dài. Cho xót xa mặt trời. Cho da thơm trên người nay cũng phôi pha…”, nghe mát rượi lòng, nghe khoẻ dễ sợ. Nhạc “nghe khoẻ”, là chữ của thằng nhỏ ở tiệm bán băng đĩa quen. Một lần tôi ghé qua, nó khoe “em có nhạc này nghe khoẻ lắm, bảo đảm chị thích”, rồi nó đem ra mấy cái đĩa nhạc thu âm hồi năm một ngàn chín trăm mấy mươi gì đó. Gương mặt của Thái Thanh, Hà Thanh… trên bìa đĩa coi trẻ măng, trong sáng, hơi quê quê, dễ thương kinh khủng. Nghe chúng lần đầu, tôi đã nghĩ, tình cờ thằng nhỏ tặng mình quà quý.

Nhưng thằng nhỏ không tình cờ chút nào khi miêu tả cảm giác về một bài hát bằng chữ “khoẻ”, mà không phải là “hay”, là “xúc động”, là “sởn tóc gáy”. Khoẻ, vì dễ chịu, khoan khoái, thoải mái. Vút khỏi tiếng đệm guitar bập bùng, là chơi vơi tiếng hát non trong, mộc mạc, chân phương, đôi lúc vụng về, run rẩy. Ca sĩ không dùng bất cứ phương tiện nào kỹ thuật nào để nương dựa, lấp liếm hay che đậy, cứ hồn nhiên như vậy cất cao tiếng hát từ đáy lòng, thanh thoát.

Những ca sĩ ấy sau này khi đạt đến đỉnh cao của tài năng, họ rực rỡ, họ nổi tiếng, họ thu nhiều bản nhạc gần như hoàn hảo, nhưng sự giản dị năm xưa mãi mãi ở lại với… năm xưa. Tôi ngã lòng vì sự giản dị đó. Kiểu giản dị mà mười năm trước chưa chắc tôi đã thích, bỗng dưng bước chân qua tuổi ba mươi, bỗng dưng thấy… khoẻ khi đứng trước những tấm ảnh trắng đen, những bức tranh lụa, những trang viết của Thạch Lam, những minh hoạ nguệch ngoạc mấy nét chì, những bản nhạc thu âm năm xửa năm xưa, hay những bản demo trên mạng…

Ông già bạn tôi có lần nói, viết sao cho càng giản dị thì văn chương càng đẹp. Tôi cười nói, “câu này của chú mười một chữ, mà hai mươi hai năm nữa chưa chắc cháu làm được”. Ông cười cười, “sai bét, cháu đã làm được rồi, mấy cái truyện đầu tay đó”. Nhưng những trang viết giản dị, ngây ngô có phần khờ khạo đó tôi càng sống càng trải đời càng rời xa chúng. Giờ mà viết được vậy, coi bộ khó hơn lên trời.

Ngó qua ngó lại, tôi thấy cải lương cũng vậy. Hồi trước, tôi mê cải lương, mê ngẩn ngơ những bản vọng cổ xa xưa thu trên đĩa nhựa. Nghệ sĩ giọng nào ra giọng nấy, chữ nào tròn chữ nấy, ngón đờn dù tài hoa lả lướt đến đâu vẫn giữ sự trong trẻo, hồn hậu, vẫn tôn giọng ca lên hàng đầu. Thứ vọng cổ này nếu ngồi kế cassette thưởng thức chưa đã, phải dỏng tai nghe ké bên hàng xóm, hay ngồi ngoài vườn nghe trong nhà vẳng ra, chỉ tiếng ca và tiếng ca, gió đàn qua đánh lại, mùi ác liệt. Cải lương giờ đã qua thời hoàng kim, người ta biện ra nhiều lý do, nhưng nó làm rơi mất một đứa hâm mộ như tôi chỉ vì một bữa kia Vũ Linh nắm tay Tài Linh chạy lên đồi cỏ non. Xét theo tính hợp lý, tôi chấp nhận được chuyện ca vọng cổ lúc yêu nhau, đánh nhau, bắn giết nhau, miễn là xảy ra trên sân khấu, trên sàn diễn, nhưng giữa đường tự nhiên có hai người vừa ôm khít rịt mắt nhìn đắm đuối vừa ca khơi khơi chắc tôi phải nghĩ tới bệnh tâm thần. Tô Ánh Nguyệt năm xưa đau nỗi đau xa con chỉ cần nghẹn ngào bước từng bước run lẩy bẩy, nắm tiền trong tay bay bời bời; Tô Ánh Nguyệt bây giờ vừa gào thét vừa bứt xé hàng khuy áo khoe da thịt, mệt gì đâu.

Chia sẻ ý nghĩa này với ba đứa bạn, một đứa cười “vậy mới là tìm tòi, sáng tạo”, đứa kia hỏi vặn “bộ khùng sao mà đi coi cải lương”, đứa còn lại nói “thấy ghê thiệt nhưng thời này nó… phức tạp vậy”. Ừa, đúng là thời này phức tạp thiệt, bữa trước muốn mua cái áo “nhìn thấy khoẻ”, màu sắc nhã nhặn, hoa văn đơn giản, kín đáo mà phải lục tung cả cửa hàng trong con mắt căm hờn của chị chủ. Sách, băng đĩa thì nhất thiết phải siêng năng, lâu lâu mới rinh được một cuốn văn đẹp kiểu Thạch Lam, lâu lâu mới chộp được một vài đĩa “nhạc nghe khỏe”, sao chép lại từ những nguyên bản của mấy chục năm trước nên chất lượng cũng được chăng hay chớ.

Có lần hỏi thằng nhỏ mấy cái đĩa nhạc cổ lỗ sĩ này bán chạy không, nó nói “người ta mua nhiều lắm, nhưng chị là trẻ nhất”. Lại hỏi tiếp, “bộ thấy tôi mệt mỏi già nua lắm sao mà nghĩ nhạc này hợp với tôi”. Thằng nhỏ cười, “tại em thấy chị không đeo vòng vàng gì hết”. Câu trả lời này làm tôi nhớ mấy giai thoại thiền, kiểu như hai ông đi bên bờ sông, một ông hỏi đại niết bàn là gì, sư trả lời, “mau”. Hỏi “mau gì”, ông sư trả lời, “xem nước”. Hiểu chết liền.

Bữa qua ngồi quán chiều vắng ngắt, ông đồ cổ lại mở cái đĩa hát cổ, cô Ly đổ giọng ca mát rượi ra hè phố, “Cúi xuống. Vùng non xanh mát. Và cao tiếng hát cho cơn ưu phiền tan…” bỗng thấy tâm hồn mỏi mệt của mình đang được sự giản dị nào đó vắng ngắt. Cảm giác gan bàn chân tôi vừa chạm vào mặt đất, hình như tôi vừa tháo giày ra bỏ bên đường.

Nhưng tuổi hai mươi gặp gì cũng hăng hái đeo mang, thấy gì cũng hớn hở vơ lấy vào mình, lỉnh kỉnh những phấn son, tô vẽ và xiêm áo, tuổi hai mươi ấy giờ nằm lại ở đâu?

"Bow down mountain lands green and cool…”

Next to the Artists Café there’s a man who spreads out a mat in the alley selling used stuff who often plays the Trịnh Công Sơn tape Sing For Homeland Vietnam 1 recorded in 1969. The first time, I swore a few terminalia leaves fell at the same time, I wanted to run over and give him a hug because he brought these songs out to a street that formerly just clattered with the sound of dance music, youth music in the style “love then say you don’t, love then say you do”… In this dim, dusty existence, in the traffic going back and forth, Miss Ly [Khánh Ly] from forty years past lifts her limpid voice, “Bow down. So shadows throw their length forth. So the sun is tormented. So someone’s sweet fragrance also fades now…” it sounded fresh, invigorating, sounded frightfully powerful. “Powerful sounding” music, those were the words of the little fellow at my usual record and tape store. One time when I passed by he bragged “I’ve got this music, it sounds really powerful, I guarantee you’ll like it,” then he brought out some discs recorded during the nineteen hundred and somethings. Images of Thái Thanh, Hà Thanh… on the discs they looked very young, pure, a little rustic, but awfully cute. Listening for the first time I thought, by accident this little guy has given me a precious gift.

But it wasn’t an accident when this little guy described the sensation of a song with the word “powerful,” -- not “good,” or “moving,” or “it will set your hair on edge.” Powerful because it’s agreeable, pleasant, and relaxed. Soaring above the rhythmic guitar, perilously premature and pure, natural, plain, sometimes awkward and trembling. The singer did’t use any means or technique as a crutch, to gloss over or hide, but remaining unaffected lifts her voice from the bottom of her heart, refined.

Those singers, they had reached the height of their talent, in their glory and fame, as they had recorded many pieces to perfection, but the simplicity of years past has remained forever in … years past. I’m discouraged by that simplicity. The simplicity of ten years ago that I’m not even sure I liked, suddenly as I step across to when I was thirty, suddenly I see it’s… powerful, when I stand before black and white photos, silk paintings, pages written by Thạch Lam, doodled pencil illustrations, songs recorded long ago, or demos on the internet…

A friend’s old man once said, oh if people would only write simply then literature would be finer. Laughing I replied, “that phrase of yours is eleven words, but twenty years from now I’m not sure I’ll be able to do it.” He laughed: “silly, you’ve already done it in your first stories.” But those pages written so simply, vacuously, even naively - the longer I live, the more life I experience, the more removed I feel from them. Now to write like that would seem harder than to fly.

Looking around I think it’s the same with cải lương. Before I was crazy about cải lương, was bowled over by some vọng cổ recorded to disc long ago. Artists with this or that voice, this or that syllable, elegant, fluttery finger-work to such a high level yet it retained a serenity, geniality, yet it still respected the voice’s primacy. This kind of vọng cổ if I wasn’t sitting next to the cassette player I'd have to strain my ear towards my neighbor’s, or out in the garden listen to it resound from inside a house, just a voice and a voice, the wind echoing the instruments back and forth, wickedly awesome. Cải lương today has passed its golden age, people has many reasons to give, but it has lost a fan like me because once upon a time Vũ Linh held Tài Linh’s hand and they both ran up a grassy hill. Looked at logically, I can accept singing vọng cổ while in love, while fighting, shooting each other, as long as it’s happening on the stage, but in the midst of nature with two people tightly embracing, gazing into each other’s eyes as they were singing openly I'd think it was mental illness. Tô Ánh Nguyệt years ago suffered because she was far from her child only needed, choking with emotion, moving step by step, shivering, the money in her hands flopping to the ground; Tô Ánh Nguyệt now would shout out and rend the buttons off of her blouse showing her flesh, it's become that awful.

Sharing this realization with three friends, one laughed and said "but that's discovery, creation," another plied me with: "what kind of nutcase watches cải lương," and the other said "it's really awful but nowadays ... things are complicated."  Yeah, right, it's complicated nowadays -- before I wanted to buy a blouse "that looked powerful," modest colors, simple design, reserved so that I had to rummage through the entire shop beneath the vindictive eyes of the proprietress.  With books, tapes and records one definitely must forage diligently for a long time before you'd be able to cart off a book of fine literature like Thạch Lam, a long time before you could nab a few discs of "powerful sounding music," why is that making copies from originals of dozens years ago so that the sound quality will be alright anyhow.

I once asked that little guy whether these musty old records sell well, he said "people buy them a lot, but you're the youngest."  I continued, "I bet if I felt really tired and old I'd think that this music would suit me."  The little guy laughed, "cause I see that you don't wear any gold or necklaces at all." This answer made me think of a zen anecdote, something like two men came to a riverbank, one asked what nirvana is like and the bonze answered "quick."  Asked "quick in what way?" the bonze answered, "look at the water."  When you grasp it you're blown away.

The other day sitting at a stall on a deserted afternoon, the man selling old stuff played an old record, Miss Ly poured forth a fresh, mournful voice into the alley, "Bend down.  Mountain lands green and cool. And lift a voice in song to dissipate anguish..." I suddenly felt my worn out soul being somehow simplified by this desertion.  The sensation of the nerves in my leg just touched the ground, like I just unlaced my shoes and left them at the roadside.

But at the age of twenty anything that I encountered I enthusiastically took with me, anything I saw I gleefully gleaned for myself, a hodge-podge of makeup, embellishment and clothing, where is that age of twenty to be found now?

Nguyễn Ngọc Tư - Sầu Riêng blog 8 tháng 8 2009 [vốn đăng ở Sài Gòn tiếp thị]


Nguyễn Ngọc Tư viết bài này để nói đến một cách viết, một cách tự cắt xén văn viết của mình cho hay hơn, nhưng các nhận xét của cô về nhạc Việt trước thời thống nhất đất nước rất hay.

Nhạc Sài Gòn xưa là nhạc thị trường.  Các ca nhạc sĩ phải coi như là nghệ sĩ lành nghề, chuyên nghiẹp, nhưng họ không phải là người của nhạc viện.  Họ đến với nghề nhạc vì sở thích và năng khiếu.

Nguyễn Ngọc Tư viết câu này:

Ca sĩ không dùng bất cứ phương tiện nào kỹ thuật nào để nương dựa, lấp liếm hay che đậy, cứ hồn nhiên như vậy cất cao tiếng hát từ đáy lòng, thanh thoát.

Rồi cô ấy nhận xét về sự giản dị - người trưởng thành thưởng thực sự giản dị, người trẻ chưa ý thức.  Song ngược lại người trẻ biết thể hiện sự giản dị ấy cũng vì thiếu ý thức như vậy.

Tôi cũng nhất trí với Nguyễn Ngọc Tư là muốn đến với các văn hóa phẩm đi sâu vào tim của mình thì "nhất thiết phải siêng năng, lâu lâu mới rinh được..,"

Nhờ đọc bài viết ở trên tôi đã bỏ sức dịch bài ca "Cúi xuống thật gần" của Trịnh Công Sơn.  Thời đó tôi mới bắt đầu dịch bài của Nguyễn Ngọc Tư hôm nay mới ra lò.

4 đêm hát đặc biệt của 4 gánh hát danh tiếng ở thủ đô diễn giúp quỹ Kháng chiến miền Nam (1946)

4 đêm hát đặc biệt của 4 gánh hát danh tiếng ở thủ đô diễn giúp quỹ Kháng chiến miền Nam

Đêm thứ bẩy 24-8-46: Hồng Kỳ diễn: Đôi mắt ngục tù.  Cô Ái Liên sẽ ca nhiều bản nhạc cải cách trong giờ nghỉ.

Đêm chủ nhật 25-8-46: Nhật Tân Ban diễn: Quỳnh Nga.  Trong giờ nghỉ có ban tài tử ca nhạc giúp vui.

Đêm thứ Năm 29-8-46: Hiệp Thành diễn: Đồng tiền vạn lịch.  Cô Ái Liên sẽ ca nhiều bản nhạc cải cách trong giờ nghỉ.

Đêm thứ bẩy 31-8-46: Tố Như diễn: Hồng châu hội, ca vũ.

Chương trình những cuộc vui tại Âu Trĩ Viên trong hai ngày 24 và 25-8-1946

Ngày 24-8-1946: Ngày Phụ Nữ.

--Từ 16 giờ đến 18 giờ: Biểu diễn âm nhạc của hội âm nhạc Phụ Nữ Bắc Bộ và của Nữ Thanh Niên.

--Từ 18 giờ trở đi: Biểu diễn âm nhạc của Vệ Quốc Đoàn có những bản ca của Văn Cao, Hoàng Quý, Đặng Chế Phụng, Doãn Mẫn và cô Thái [tức Bùi Thị Thái] hát v.v...

Ngày 25-8-46: Ngày Thiếu Nhi.

--17 giờ 30: Âm nhạc của hội Khuyến nhạc trình bày.

--Suốt ngày có những cuộc vui của Thiếu Nhi như tập Thể thao, động tác quân sự, nói chuyện, hát và múa, v.v,

nguồn: Cứu Quốc 24 tháng 8 1946, tr. 4


Một vài nhận xét.  1) Năm 1946, từ "nhạc cải cách" đã phổ thông rồi.  2) Đặng Chế Phụng là Đặng Thế Phong.  3) Nghĩa là những ngày đầu cách mạng người ta hát nhạc tình.

"Lệnh mới" với hàng rong (New Degree For Itinerant Vendors) - (1933)

Vừa qua quan Đốc-lý ra lệnh cho bọn chị em hàng rong chúng tôi phải nộp tiền lấy vé tháng, mới được bán hàng rong tại các phố Annam và có hạn chế rằng: ai định bán tại khu nào phải lấy vé bán riêng tại khu ấy, không được bán sang khu khác, hễ ai trái lệnh ấy, thì sẽ phải phạt.

Recently the mayor issued an order that our sisters, the itinerant vendors, must pay fees for a monthly ticket so they'll be able to sell their wares on Annamite streets with the restriction: whoever plans to sell in any district must get the ticket to sell in that district, they cannot cross over to sell in another district, anyone who violates this order will be fined.

nguồn: Ngọ Báo 23 aout 1933, tr. 1

Việc bán hàng rong là một công việc truyền trống của Việt Nam.

Chính quyền nào cũng muốn quản lý, quy định hay cấm công việc này - chắc vì người bán hàng rong không có quyền trong xã hội - là dân nghèo, dân nông thôn, và chủ yếu là phụ nữ

Trách thực dân thì được.  Nhưng dân bản xứ lấy chính quyền thì họ cũng thế. Có lẽ "lẽ phép" hiện đại họ mà được học theo thực dân đổi quan điểm của người bản xứ?