Chàng ra đi (Off He Goes) - Trần Hoàn (1949-1950?)

Samba

I.-
Trời chiều thu lướt sóng hồ thu gió reo thông vàng,
Autumn afternoon sky, rippling waves on the lake, wind whistling through the golden pines
Chiều biên khu lác đác rừng thu lá rơi lá rơi!
An evening at the boundary, scattered in the autumn woods -- falling needles!
Rừng cây hoang tháng tám rền vang gió reo bên ngàn,
The wild woods of August roar with wind up in the mountain jungles,
Chiều biên khu lác đác tiều phu ngắm mây trời thu.
An evening at the boundary, a scattering of woodsman look at the autumn clouds

Chiều rừng vắng bóng người mải mê cúi lưng xuống đồi,
An evening, empty woods he's preoccupied back bent as he descends the hill
Dưới túp lều tranh nghe lá rơi nghe lá rơi.
Beneath the thatch hut listening to the needles fall.
Chiều rừng vắng tiếng người dưới thôn buồn sơn nữ ơi!
Evening woods, not a human sound in the sad village, mountain lass!
Một mình luôn say nghe lá rơi nghe lá rơi ừ ư ư ư.
Alone, enraptured by the sound of falling needles.

Chiều năm xưa cất bước chàng đi giết quân tham tàn,
An evening long ago setting off, he went to kill the greedy, wicked army,
Nàng bâng khuâng dưới túp lều tranh đứng trông lá rơi.
She's melancholy beneath the thatch hut, standing watching the falling needles.
Chàng ra đi giúp nước vì dân giết quân tham tàn,
He's gone to help the country for the people, killing the greedy, wicked army,
Bàn tay em bón xén đồng xanh dưới ánh chiều thu
Her hands tending the green rice fields beneath the evening autumn light

II.-
Hồn lâng lâng quyến gió vàng bay gió reo bên ngàn,

Soul at easy swept by golden winds whistling in the mountain jungle,
Nàng chăm lo bón xén đồng xanh phá cây núi hoang.

She sees to tending the green rice fields, levels the mountain's virgin forest.
Mùa trăng êm cố gắng chàng ơi! chiến công vang lừng,

At the calm harvest moon, just try young man! Feats of arms resound in your wake,
Nàng chăm lo bón xén đồng xanh dưới ánh chiều thu

She's focused on tending the green rice fields beneath the evening autumn light

Màn trời xuống gió ngàn khóc than bóng ai bên ngàn,
The sky's curtain descends, the mountain jungle's winds weep, someone's shadow is next to it,

Lướt ánh chiều lam nghe gió than nghe gió than.

Ripples of blue evening light, listening to the wind's lament
Chàng còn nhớ dưới trăng gió êm một lời tiễn đưa!
He still remembers beneath the moon, gentle winds, a words of farewell!

Sườn đồi thanh thanh đây sắn xanh đây bắp xanh ừ ư ư ư.

A quiet hillside where there's green manioc, green corn.

Chàng ra đi vác súng cầm gươm tiến ra sa trường,

Off he goes, gun on his shoulder, gripping a sword advancing to the battlefield,
Nàng bâng khuâng dưới túp lều tranh đứng trông lá rơi.

Melancholy, she's under the thatched hut, standing, watching the needles fall. 
Chàng ra đi cố gắng chàng ơi chiến công vang lừng,

Off he goes, just try young man, feats of arms resound in your wake,
Bàn tay em bón xén đồng xanh dưới ánh chiều thu
Her hands tending the green rice fields beneath the evening autumn light

nguồn: Trần Hoàn, "Chàng ra đi," Huế: Tinh Hoa, 1954.

Ca khúc này được xếp vào thể loại nhạc nào? Trên mặt đĩa Việt Thanh 1951-3 sản xuất độ năm 1955 đây là "nhạc mới." Chắc gọi nó là một "ca khúc trữ tình kháng chiến chống Pháp" thì khá chính xác.  Tôi cũng từng thấy cụm chữ "nhạc tình cảm cách mạng" để mô tả nhạc như ca khúc này. Các bài hát như thế cũng được xếp vào thể loại nhạc tiền chiến.

Tôi không hề thấy Trần Hoàn nhắc đến ca khúc "Chàng ra đi" (cũng có tên "Rừng chiều). Nếu bài ca này có sức sống thì đó là do cặp vợ chồng Nguyễn Hữu Thiết - Ngọc Cẩm cho phổ biên.  "Chàng ra đi" được Tinh Hoa xuất bản năm 1954 và tái bản năm 1955 (với hai bìa khác nhau).  Đây là thời gian nhạc sĩ Trần Hoàn được lên chức Giám Đốc Sở Văn Hóa - Thông Tinh Hải Phòng.

Ngọc Cẩm và Nguyễn Hữu Thiết đã thu bài "Chàng ra đi" của "Trần Hoàng" trên đĩa hát Việt Thanh 1951-3 với ban nhạc "Hải Sơn" (tức Nghiêm Phú Phi).  Hai ca sĩ này là "gương mẫu" của loại nhạc được gọi là dân ca mambo.  (Hãng đĩa Việt Thanh chuyên về thể loại nhạc này).  Lúc xuất bản "Chàng ra đi" có tiết tấu "samba" có tính Latinh.  Lúc bấy giờ dân ca mambo được xếp vào loại nhạc coi thường nhất viết cho thành phần xã hội "nhà quê ra tỉnh."

Như nhiều bài ca khác lúc bấy giờ lời ca của "Chàng ra đi" cũng theo kiểu Chinh Phụ Ngâm.  Chàng đi lính, bảo vệ non nước - nàng ở lại, buồn nhớ chàng. Lá thông rơi vừa đẹp, vừa gây sầu nhớ.  Hình ảnh "cầm gươm" cũng cũ kỹ làm lảng mãn hóa việc vào cuộc chiến. Nàng là nông dân là bổn phận trống sắn, trống ngô nuôi quân trong hoàn cảnh êm đềm, thơ mộng. Cuộc chiến Pháp Việt rất khốc liệt - làm gì mà cầm gươm. Như vậy đây là một bài ca vẽ một hình ảnh ngày xưa. 

Song ca Ngọc Cẩm - Nguyễn Hữu Thiết là hai nghệ sĩ biểu diễn trong các đoàn văn nghệ ở vùng kháng chiến miền trung và miền bắc Việt Nam. Thông tin về sinh họat cặp vợ chồng này thời kháng chiến rất ít, nhưng tôi được nghe rằng Nguyễn Hữu Thiết và Trần Hoàn đã hợp tác với nhau.  Chắc là Ngọc Cẩm - Nguyễn Hữu Thiết đã hát và làm phổ biên bài ca "Chàng ra đi" ở vùng kháng chiến một thời gian.  Theo một bài báo của Hà Đình Nguyên đăng trên báo Thanh Niên thì "đến cuối năm 1953 do sức khỏe của Ngọc Cẩm không cho phép theo đuổi cuộc kháng chiến trường kỳ nên cấp trên đã cho phép vợ chồng họ được trở về hoạt động ở Liên khu 4. Đầu năm 1954, họ trở về Huế." Khi họ dinh tê về thành phố họ vác theo một túi "nhạc tình cảm cách mạng" trên lừng.