18 tháng 11, 2022

Tâm sự người lính trẻ (Confidences Of A Young Soldier) - Anh Chương, Trần Thiện Thanh (1965)

Bolero

Từ khi anh thôi học
Since I stopped my studies
Từ khi đôi đứa đôi đời
Since the pair of us have our separate lives
Từ sông ngăn núi trở
Since the rivers and mountains have blocked us
Tạ từ không nói nên lời.
Parting, unable able to speak
Từ khi gót sông hồ ngược xuôi, ôi những đêm thật dài lòng nghe thương nhớ ai.
Since my vagabond heels have come and gone, oh such long nights, heart longing for someone.
Một năm tìm vui nơi quan tái, chưa về một lần dù chỉ một lần thôi.
A year searching for joy at the high mountain pass, not yet yet returning, not even one time.

Cạn đêm anh chưa ngủ.
The night's used up and I haven't slept
Lều sương hoen bóng trăng gầy.
My dewy tent splattered with light of a thin moon.
Từ khi ta cách trở.
Since we have been separated.
Kỷ niệm chưa xóa bao giờ.
A memory never yet erased.
Người ơi nếu hay rằng vì yêu, vai áo tôi bạc mầu để yên vui lối xưa.
Oh love, if you know that for love, the shoulders on my shirt fade to be peaceful and easy
Tình kia vừa nhen tim đôi lứa xin hẹn một lời dù chỉ một lời thôi.
That love kindled our hearts in our youth, let's meet to exchange a word even if there's just one word

Đầu xuân mình quen nhau.
At spring's beginning we met
Cuôi hè mình giã từ
A summer's end we parted
Mùa thu xuôi quân về biên khu cho tới đông tàn chỉ nhật một lần thư
In autumn I followed the army to the border, coming up to winter's end, there was just once a letter
Mong sao em anh hiểu: đời lính dẫu phong trần, nhưng yêu như yêu nhân tình và đậm đà như chúng mình những đêm hẹn hò giận hờn rồi yêu nhau hơn.
How can I hope you understand me: a soldier's life, though it has ups and downs, but love is mutual love and intimate, like the date nights where we quarreled then loved each other more.

Từ khi anh thôi học, lòng thương biết mấy cho vừa.
Since I stopped my studies, loving feeling I've known enough
Đời trai chưa biết mỏi.
A man's life not yet knowing fatigue.
Ngại gì giông tố trong đời.
Why worry the tempests of life.
Cầu xin tóc em mầu xanh, xin má em còn hồng và môi em vẫn nồng
I pray your hair stays young, ask that your cheeks stay rosy and your lips are still warm
Đại dương tình yêu dâng cao sóng, xin về ngập tràn lòng chúng mình chờ mong
Love's ocean rises with high waves, please return flooding our hearts as we wait

nguồn: Trần Thiện Thanh, Nhạc Tuyển Trần Thiện Thanh Nhạc Lính. (Westminster, CA: Nhật Trường Productions, 1999).

12 tháng 11, 2022

Tình hoài hương (Longing For Home) - Phạm Duy (1952)

Quê hương tôi, có con sông đào xinh xắn
My homeland, it has a lovely canal
Nước tuôn trên đồng vuông vắn,
Its waters spurt upon a perfectly square rice field
Lúa thơm cho đủ hai mùa. 
Fragrant rice a plenty of two seasons.
Dân trong làng 
Folk in the village 
Trời về khuya 
As midnight returns 
vẳng tiếng lúa đê mê...
the entrancing sound of rice stalks

Quê hương tôi, có con sông đào ngây ngất,
My homeland, it has a thrilling canal
Lúc tan chợ chiều xa tắp,
When the market breaks up far over there
Bóng nâu trên đường bước dồn
Brown shadows on foot amass on the road
Lửa bếp nồng, 
A warm hearth
Vòm tre non
A vault of young bamboo
Làn khói ấm hương thôn!
Warm smoke of the village!

Ai về, về có nhớ, nhớ cô mình chăng?
Whoever is going back, when you're back will you remember me?
Tôi về, về tôi nhớ hàm răng, răng cô mình cười...
When I go back, I'll remember a row of teeth, my girl's toothy grin...
Ai về mua lấy miệng cười
Who will buy me a bit of that smile
Để riêng tôi mua lại... mảnh đời thơ ngây thơ...ơ!
So I can repurchase a bit of my innocent youth...

Quê hương ơi! Bóng đa ôm đàn em bé...
Oh my home! The banyan shadow caresses the gang of children
Nắng trưa im lìm trong lá
Noon sunlight in silence on the leaves
Những con trâu lành trên đồi
Gentle water buffalo on the hillside
Nằm mộng gì? Chờ nghe tôi thổi khúc sáo chơi vơi.
At rest of what do they dream? They wait for me play a piece on my lonesome flute.

Quê hương ơi! Tóc sương mẹ già yêu dấu
Oh my home! Grey hair of my beloved mother
Tiếng ru nỗi niềm thơ ấu
A lullaby brings back youthful emotions
Cánh tay êm tựa mái đầu
Her hands softly caressing my head
Ôi bóng hình từ bao lâu còn ghi mãi sắc mầu!
Oh that image of so long has forever engraved its color!

Tình hoài hương!
Longing for home!
Khói lam vương tâm hồn chìm xuống
Blue smoke clings to the soul as it sinks
Chiều soay hướng!
An evening's reversal!
Sống vui trong mối tình muôn đường.
Living happily in a love to every path.
Tình ngàn phương!
Love spreading all directions!
Biết yêu nhau như lòng đại dương
Knowing to love each other the ocean's heart
Người phiêu lãng!
A drifter!
Nước mắt có về miền quê lai láng
Whose tears gone back to the homeland, overflowing
Xa quê hương! Yêu quê hương!
Far from home! Loving my home!


nguồn: Phạm Duy, History In My Heart, Nguyễn Mộng Thường, editor (không nơi: [Tự xuất bản], không năm).

Ngày xưa thức khuya tôi từng nghe làn sóng của đài AM 1500 KSJX có chương trình tiếng Việt.  Cuối ngày phát thanh họ kết thức chương trình với bài ca "Tình hoài hương" do Thái Thanh hát.

Phạm Duy soạn ca khúc lúc gia đình ông dọn vào miền Nam. Không được gọi là "di cư" vì chưa có yếu tố chính trị bắt ông đi.  Nhưng ông biết là ông sẽ không còn được đi xuyên xứ Việt như thời Pháp thuộc hay như trong vùng kháng chiến.  Chính ông là "người phiêu lãng" không còn được về miền quê mình.  Năm 1954 rồi năm 1975 nhiều người Việt nữa thành người phiêu lãng xa quê hương như ông.

Năm 2005 Phạm Duy có về miền quê Việt Nam ở.  Ngày 10 tháng 3 2006 bài ca "Tình hoài hương" được cấp phép phổ biên ở nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam.

11 tháng 11, 2022

Chàng ra đi (Off He Goes) - Trần Hoàn (1949-1950?)

Samba

I.-
Trời chiều thu lướt sóng hồ thu gió reo thông vàng,
Autumn afternoon sky, rippling waves on the lake, wind whistling through the golden pines
Chiều biên khu lác đác rừng thu lá rơi lá rơi!
An evening at the boundary, scattered in the autumn woods -- falling needles!
Rừng cây hoang tháng tám rền vang gió reo bên ngàn,
The wild woods of August roar with wind up in the mountain jungles,
Chiều biên khu lác đác tiều phu ngắm mây trời thu.
An evening at the boundary, a scattering of woodsman look at the autumn clouds

Chiều rừng vắng bóng người mải mê cúi lưng xuống đồi,
An evening, empty woods he's preoccupied back bent as he descends the hill
Dưới túp lều tranh nghe lá rơi nghe lá rơi.
Beneath the thatch hut listening to the needles fall.
Chiều rừng vắng tiếng người dưới thôn buồn sơn nữ ơi!
Evening woods, not a human sound in the sad village, mountain lass!
Một mình luôn say nghe lá rơi nghe lá rơi ừ ư ư ư.
Alone, enraptured by the sound of falling needles.

Chiều năm xưa cất bước chàng đi giết quân tham tàn,
An evening long ago setting off, he went to kill the greedy, wicked army,
Nàng bâng khuâng dưới túp lều tranh đứng trông lá rơi.
She's melancholy beneath the thatch hut, standing watching the falling needles.
Chàng ra đi giúp nước vì dân giết quân tham tàn,
He's gone to help the country for the people, killing the greedy, wicked army,
Bàn tay em bón xén đồng xanh dưới ánh chiều thu
Her hands tending the green rice fields beneath the evening autumn light

II.-
Hồn lâng lâng quyến gió vàng bay gió reo bên ngàn,
Soul at easy swept by golden winds whistling in the mountain jungle,
Nàng chăm lo bón xén đồng xanh phá cây núi hoang.
She sees to tending the green rice fields, levels the mountain's virgin forest.
Mùa trăng êm cố gắng chàng ơi! chiến công vang lừng,
At the calm harvest moon, just try young man! Feats of arms resound in your wake,
Nàng chăm lo bón xén đồng xanh dưới ánh chiều thu
She's focused on tending the green rice fields beneath the evening autumn light

Màn trời xuống gió ngàn khóc than bóng ai bên ngàn,
The sky's curtain descends, the mountain jungle's winds weep, someone's shadow is next to it,
Lướt ánh chiều lam nghe gió than nghe gió than.
Ripples of blue evening light, listening to the wind's lament
Chàng còn nhớ dưới trăng gió êm một lời tiễn đưa!
He still remembers beneath the moon, gentle winds, a words of farewell!
Sườn đồi thanh thanh đây sắn xanh đây bắp xanh ừ ư ư ư.
A quiet hillside where there's green manioc, green corn.

Chàng ra đi vác súng cầm gươm tiến ra sa trường,
Off he goes, gun on his shoulder, gripping a sword advancing to the battlefield,
Nàng bâng khuâng dưới túp lều tranh đứng trông lá rơi.
Melancholy, she's under the thatched hut, standing, watching the needles fall. 
Chàng ra đi cố gắng chàng ơi chiến công vang lừng,
Off he goes, just try young man, feats of arms resound in your wake,
Bàn tay em bón xén đồng xanh dưới ánh chiều thu
Her hands tending the green rice fields beneath the evening autumn light

nguồn: Trần Hoàn, "Chàng ra đi," Huế: Tinh Hoa, 1954.


Ca khúc này được xếp vào thể loại nhạc nào? Trên mặt đĩa Việt Thanh 1951-3 sản xuất độ năm 1955 đây là "nhạc mới." Chắc gọi nó là một "ca khúc trữ tình kháng chiến chống Pháp" thì khá chính xác.  Tôi cũng từng thấy cụm chữ "nhạc tình cảm cách mạng" để mô tả nhạc như ca khúc này. Các bài hát như thế cũng được xếp vào thể loại nhạc tiền chiến.

Tôi không hề thấy Trần Hoàn nhắc đến ca khúc "Chàng ra đi" (cũng có tên "Rừng chiều). Nếu bài ca này có sức sống thì đó là do cặp vợ chồng Nguyễn Hữu Thiết - Ngọc Cẩm cho phổ biên.  "Chàng ra đi" được Tinh Hoa xuất bản năm 1954 và tái bản năm 1955 (với hai bìa khác nhau).  Đây là thời gian nhạc sĩ Trần Hoàn được lên chức Giám Đốc Sở Văn Hóa - Thông Tinh Hải Phòng.


Ngọc Cẩm và Nguyễn Hữu Thiết đã thu bài "Chàng ra đi" của "Trần Hoàng" trên đĩa hát Việt Thanh 1951-3 với ban nhạc "Hải Sơn" (tức Nghiêm Phú Phi).  Hai ca sĩ này là "gương mẫu" của loại nhạc được gọi là dân ca mambo.  (Hãng đĩa Việt Thanh chuyên về thể loại nhạc này).  Lúc xuất bản "Chàng ra đi" có tiết tấu "samba" có tính Latinh.  Lúc bấy giờ dân ca mambo được xếp vào loại nhạc coi thường nhất viết cho thành phần xã hội "nhà quê ra tỉnh."

Như nhiều bài ca khác lúc bấy giờ lời ca của "Chàng ra đi" cũng theo kiểu Chinh Phụ Ngâm.  Chàng đi lính, bảo vệ non nước - nàng ở lại, buồn nhớ chàng. Lá thông rơi vừa đẹp, vừa gây sầu nhớ.  Hình ảnh "cầm gươm" cũng cũ kỹ làm lảng mãn hóa việc vào cuộc chiến. Nàng là nông dân là bổn phận trống sắn, trống ngô nuôi quân trong hoàn cảnh êm đềm, thơ mộng. Cuộc chiến Pháp Việt rất khốc liệt - làm gì mà cầm gươm. Như vậy đây là một bài ca vẽ một hình ảnh ngày xưa. 

Song ca Ngọc Cẩm - Nguyễn Hữu Thiết là hai nghệ sĩ biểu diễn trong các đoàn văn nghệ ở vùng kháng chiến miền trung và miền bắc Việt Nam. Thông tin về sinh họat cặp vợ chồng này thời kháng chiến rất ít, nhưng tôi được nghe rằng Nguyễn Hữu Thiết và Trần Hoàn đã hợp tác với nhau.  Chắc là Ngọc Cẩm - Nguyễn Hữu Thiết đã hát và làm phổ biên bài ca "Chàng ra đi" ở vùng kháng chiến một thời gian.  Theo một bài báo của Hà Đình Nguyên đăng trên báo Thanh Niên thì "đến cuối năm 1953 do sức khỏe của Ngọc Cẩm không cho phép theo đuổi cuộc kháng chiến trường kỳ nên cấp trên đã cho phép vợ chồng họ được trở về hoạt động ở Liên khu 4. Đầu năm 1954, họ trở về Huế." Khi họ dinh tê về thành phố họ vác theo một túi "nhạc tình cảm cách mạng" trên lừng.