Hát ả đầu (Songs of the Songstresses) - Đào Viên (1957)

Hôm nọ tôi dạo phố
The other day walking down the street
Đi gần đến Hàng Đào,
I went near Peach Lane,
Qua một căn nhà rộng,
Past a roomy dwelling
Trong có tiếng ồn ào.
With quite a din inside.
Tôi chạy đến bên cửa
I ran up to the door’s edge
Dừng chân đứng trông vào,
Stopped and stood looking in at
Nào chiếu hoa, sập gụ,
Here flower mats, beds carved from ebony,
Nào đàn nguyệt, trống chầu,
There moon lutes and ritual drums.
Khá đông khách tham gia
Quite a number of guests took part
Ghế ngồi chen chúc nhau
At chairs seated jostling one another.
Có người ra giới thiệu,
Someone got up to introduce,
Giải thich một hồi lâu,
Explaining for a long interval
Rằng vốn cũ dân tộc
That this old treasure of the race
Cần phải đươc nâng cao.
Needs to be elevated.
Rồi các người ra mắt
Then each person came before our eyes
Lần lượt đứng lên chào:
In succession they stood and greeted us
Anh kép gảy đàn nguyệt
One fellow to pluck the moon lute
Đóng hệt như người mù;
Costumed identically to a blind man
Hai chị em phụ nữ
Two women, one younger, one older
Chóp chép miệng nhai trầu,
Noisily chew mouthfuls of betel
Chuỗi cườm thòng về trước,
Chains of glass beads dangle in front
Đuôi gà lòi ra sau,
Hair in a topknot juts out in back
Sênh phách đủ bộ tịch,
Castanets of all correct attitude
Dáng dấp như ả đầu;
In the manner of a songstress
Một quan viên đứng tuổi
An official of mature age
Mép đã có chòm râu,
A tuft of whiskers at the edge of
Miệng toát ra nụ cười,
A mouth radiating a smile
Tay cầm sẵn roi chầu.
His hand holding a drum mallet at the ready
Ai nấy ngồi xong xuôi,
When whoever sat there was finished
Tiết mục diễn bắt đầu.
The program began

Anh kép dạo đàn trước,
The lutenist played an introduction before
Ả đầu cất giọng sau,
The songstress raised her voice afterward
Tiếng hát lúc cao thấp,
A voice at times high and low
Đường tơ khi nhặt mau.
The silk strings were at times rapid
Nào “trời đất gió bụi”
Sometimes “heaven and earth, wind and dust”
Chinh phụ nhớ chinh phu,
The warrior misses his warrior wife
Nào “chữ tài, chữ mệnh”
Sometimes “the word talent, the word fate”
Thương phận bạc nghìn thu,
Pity the sad fate of a thousand autumns
Nào “Hồng Hồng, Tuyết Tuyết”
Sometimes “Miss Rose, Miss Snow”
Tiếc xuân khi bạc đầu,
Regret spring when ones hair has grayed
Nào “non sông không thấy”
Sometimes “rivers, mountains I cannot see”
Mượn chén cứ tiêu sâu!
Borrowing a goblet to dispel sorrow!
Ca như khóc, như oán,
Singing like crying, like injured
Lòng thêm buồn, thêm đau,
Hearts sadder, more pained
Liên hệ dến thân phận,
Connected with destiny
Cô hát thường cúi đầu;
The girl kept her head bowed
Lệ rơi đá chẳng thậm,
Falling tears that weren’t extreme
Máu chảy ruồi cứ bâu,
Blood flows, flies will cluster
Quan viên như đắc ý,
The official as if self satisfied
Tom chát rền nhịp chầu.
Boom-clack the ritual drum rolls
Bao tình tiết lãng mạn
And such a romantic state of affairs
Được tán thưởng cùng nhau!
Are praised together
Bao tâm hồn trụy lạc
How many debauched souls
Được khuyến khích nêu cao!
Are stimulated and elevated!
Vốn cũ chi mà thế?
Our old treasure amounts to this?
Ai ơi nghĩ thử nào!
Does anybody think like this!

Trông vào đám khán giả
Looking at the audience
Thái độ cũng khác nhau:
Their attitudes are all different
Có người thấy vô vị,
Some people feel uninspired
Chuồn ngay từ lúc đầu;
Sneaking out from the opening moments;
Có người rất thích thú,
There are people who really like it,
Mải miết nghe từng câu,
Engrossed with each phrase
Tay đôi lúc đập nhẹ,
A couple of times their hands lightly tap
Đùi có khi rung mau,
There are times when the mallets vibrate quickly
Như cá được gặp nước,
Like a fish meeting the water
Như cung vừa ứng cầu;
Like the tone has met with the right word
Có người rốn ngồi xem,
There are people who sit too long watching
Để tìm hiểu nông sâu,
To understand deeply or superficially
Nhưng cũng vẻ khó chịu,
But they look like they’re having a bad time
Thường mặt ủ, mày chân;
Often with long faces, wrinkled brows
Mấy chị em bạn gái
The couple of girlfriends
Tâm sự đầy một bầu,
Who have confided to us quite a load
Coi như bị vụ nhục,
It seems as if from shame
Máu nóng bốc lên đầu,
Hot blood boils up to the head
Để tỏ nỗi chán ghét,
In order to express loathing
Nói ồn lên mấy câu;
Spoken noisily in a couple of lines
“Thật là trò quái gở,
“It’s really an appalling game
Xem chẳng ích gỉ đâu,”
You’ll see it’s of no use”
Giắt nhau cùng đứng lên
Leading each other to stand up
Lách mình ra cửa sau
Slip out the back door
Người xem chuồn hầu hết,
The viewers have all snuck out
Toi không tiện đứng lâu,
And I don’t feel like standing here long
Đi về gần đến nhà
Returning almost all the way home
Tai còn nghe tiếng chầu!
My ears still ring with the sound of the drum
Vừa đi vừa nghĩ ngợi,
Walking and pondering
Nên bài thơ tám câu.
I make an eight line poem.

Thơ rằng:
It goes:
Quen thói trăng hoa xóm Ả đầu,
Coming to know the moon and flowers of the songstress district
Đồi phong bại tục ấy từ đâu?
Where have these depraved customs come from?
Quan viên thích ý tay chầu nhặt,
Officials who like it and have the idea to pick up the drum
Ca nữ thương thân tiếng hát sầu.
Sing-song girls self-pityingly singing of sorrow
Hoa rụng chẳng mong gì đất sạch,
The falling flower cannot hope for clean earth
Hương phai càng được lắm ruồi bâu.
The fading fragrance has more and more flies swarming
Ai ơi vốn cũ chi mà thế,
Anyone, is that what there is of this old treasure
Xin chớ lừa nhau, mơn trớn nhau!
Let’s not deceive ourselves, not coddle ourselves

Xin chớ lừa nhau, mơn trớn nhau!
Let’s not deceive ourselves, not coddle ourselves
Những điều trông thấy nghĩ mà đau.
Things I’ve seen, thinking of them is painful
Tên rằng vốn cũ, rằng văn nghệ,
Called an old treasure, sometimes an art
Cảnh vẫn quan viên, vẫn ả đầu.
The scene is still officials, still songstresses
Đã biết trò xưa không đẹp nữa,
Knowing this game isn’t attractive any longer
Thi mang lốt mới có hay đâu.
Poetry in a new skin has nothing good to it.
Khâm Thiên tuồng ấy xin đừng diễn,
Khâm Thiên, this play, don’t perform it
Bại tục đồi phong lại ngóc đầu!
These depraved customs don’t advance things!

Trong cuốn nhật ký nhà văn hôm 16 tháng 1 1958 Trần Dần viễt "... trên báo Nhân Dân có một bài thơ chửi xỏ một cụ tư sản ở phố Hàng Đào, có cái lối chơi "ả đào". Tên ký là Đào Viên. Vậy Đào Viên là ai?" (xem Ghi, 1954-1960. Paris: td mémoire; Westminster, CA: Văn Nghệ, 2001, tr. 210).

Bài thơ "Hát ả đầu" in trên báo Nhân Dân ngày 1 tháng 12 1957. Tác giả là "Đào Viên" - đào viên nghĩa là người khu phố Hàng Đào?

Cách đây vài năm tôi có viết:

Sau 1954 những người cộng sản chiến thắng đã có lệnh cấm tuy không chính thức việc hát ả đào, dẫn đến việc xem nó như là một thứ tàn dư phong kiến và tiêu biểu cho lối sống suy đồi. Chính phủ Việt Nam đã tổ chức nghiên cứu và phát huy nhiều loại hình âm nhạc truyền thống, nhưng hát ả đào tương đối bị bỏ quên bởi cái môi trường xã hội mà nó đã xuất thân. (Nguyễn Trương Quý, Hà Vũ Trọng dịch)

Hiện nay nhiều người đang chịu khó bảo tồn và phục hội hát ả đào. Xưa thì thái độ chính thức (phải gọi là chính thức do Nhân Dân là tờ báo của nhà nước) là "Bao tâm hồn trụy lạc / Được khuyến khích nêu cao! / Vốn cũ chi mà thế? /Ai ơi nghĩ thử nào!" Quan niệm phi vật thể không có. "Đã biết trò xưa không đẹp nữa."

Theo quan điểm hiện đại (modernism) của chủ nghĩa cộng sản thì phải xây chế độ xã hội và văn hóa mới. Quan điểm hiện đại của thế giới tư bản và của cơ chế thị trường cũng phá nhiều - nhưng một cách không chủ tâm. Các vốn cũ rất khó phát triển và tồn tại.