Xóm đêm (Hamlet At Night) - Phạm Đình Chương (1957)

boléro

Đường về canh thâu.
On the way back through the long night watch
Đêm khuya ngõ xâu như không mầu qua phên vênh có bao mái đầu hắt hiu vàng ánh điện câu.
At midnight the lane's deep, almost colorless, passing buckled bamboo lattices, how many heads in the soft golden breeze in tapped electric light
Đường dài không bóng.
On the long road nary a shadow.
Xa nghe tiếng ai ru mơ màng.
Afar the sounds of a dreamy lullaby
Mưa rơi rơi xóa lối đi mòn.
Rain falls to erase the worn out path
Có đôi lòng vững chờ mong.
A pair of steady hearts both await.

Ai chia tay ai đầu xóm vắng im lìm.
Someone bid farewell to another at the edge of this deserted, silent hamlet
Ai rung lên tia mắt ngàn câu êm đềm
Who stirs glowing eyes with thousand calm statements
Mong sao cho duyên nghèo mai nắng gieo thềm.
Can one hope for a destined love in poverty where sunlight is sown across the veranda
Đẹp kiếp sống thêm.
Beautiful for more of this incarnation.

Màn đêm tịch liêu.
Night's curtain all alone
Nghe ai thoáng ru câu mến trìu
Hearing someone, their fleeting lullaby of affection
Nghe không gian tiếng yêu thương nhiều
Feeling in the air the sound of so much love
Hứa cho đời thôi đìu hiu.
A promise for life to end its gloom

Đêm tha hương ai vọng trông
At night in an unfamiliar land, someone awaits expectantly
Đêm cô liêu chinh phụ mong
At night all alone the warrior's wife hopes
Đêm bao canh mưa âm thầm theo gió về khua cơn mộng hẹn mai ánh xuân nồng.
At night so many watches, gloomy rain follows wind to stir up the dream promising a bright, warm spring for tomorrow
Cho nên đêm còn dậy hương để dìu bước chân ai trên đường để nhìn xóm khuya không buồn vì người biết mang tình thương.
Therefore the night's strong fragrance guides someone's steps on the road to see the midnight hamlet that's not sad because someone has loving feelings.

nguồn: Phạm Đình Chương, "Xóm đêm" (Saigon: [Tác giả], 1957).


Nhiều lần nghe bài ca "Xóm đêm" tôi cứ tưởng là miêu tả cảnh nông thôn, xóm làng.  Nhưng đọc của Du Tử Lê viết tôi mới hiểu đây là xóm lao động - một khu nhà nghèo. (xem "Ca khúc “Ly rượu mừng” phẩm-vật-tinh-thần trong truyền thống Tết Việt Nam," Người Việt 11 tháng 5 2011).

Xóm của "Xóm đêm" đều nghèo, tối, âm thầm.  Có "bao mái đầu" nhưng ban đêm "xóm vắng im lìm."  Chắc dân xóm sống chật ở từng nhà, nhưng đêm khuya đường xóm vắng.

Lời ca này rất lờ mờ về nhân vật - "ai" là ai?  Một "ai" là em, một "ai" là anh.  (Những "ai" nữa là một người mẹ, người bà ru con).  Ngôi ai/em là một cô nhà nghèo, ngôi ai/anh là một chàng trai chắc khá giả hơn, và được học thức nữa.  Ai/anh là người giang hồ (con bướm - ai/em là hoa).

Nhịp boléro gây người nghe gợi nhớ miền đồng quê Việt Nam.  Bài ca này phụ thuộc vào giai đoạn "dân ca mambo."  Song sinh hoạt trong bài ca này không miêu tả xóm làng nhộn nhịp như cái gọi là dân ca mambo.  Đây là một xóm "đìu hiu," một xóm "tịch liêu" (một chữ rất văn chương).  Vậy vùng nông thôn có người em gái là "người biết mang tình thương."

Một chàng trai gốc thành thị đang giang hồ đi vào khu người lao động gặp một cô nàng ngheò nhưng duyên dáng.  Nàng đợi chàng, nàng là chinh phụ sẵn sàng đợi mãi.  Chàng cứ phải lang thang nhưng đang trên đường về ban đêm qua các xóm nghèo.

Biết nàng đang đợi mong, nhưng chàng thực tế.  "Mong sao cho duyên nghèo mai nắng gieo thềm. / Đẹp kiếp sống thêm."  Kiếp này không tạo điều kiện cho "duyên nghèo" này.  Không biết điều kiện ở đây là đời sống giang hồ (giang hồ vì nghệ nhiệp, vì nhập ngũ, vì đi học ở xa, vì mạo hiểm, vì chơi bơi?)  Hay điều kiện mà anh chàng này thiếu là sự đồng ý của bố mẹ?

Lời ca "Xóm đêm" có văn chương cao, giai điệu thì đẹp và dễ thuộc.

Tôi đã cố bám lấy đất nước tôi (I've Tried To Cling To My Land) - Hồng Ngọc [tức là Nguyễn Đình Toàn] (ca. 1979?)

Tôi đã cố bám lấy đất nước tôi
I've tried to cling to my land
Bằng sức người vô hạn
With the strength of someone limitless
Bằng sức người đầu đội trăm tấn bom
With the strength of someone's head bearing a 100 pound bomb
Tim mang nghìn dấu đạn
My heart bears thousands of bullet holes

Tôi đã đổ mồ hôi đổ máu tươi
I pour out sweat of fresh blood
Để mong ở lại đây
To hope to stay here
Dù thế nào cũng ở lại đây
In order to somehow stay here

Nhưng đất đã đỏ vì bị nung bằng những lời dối trá
But the earth has reddened because it's been baked with words of deception
Người bám vào lửa đã đốt cháy tay
People cling to flames that have burned their hands
Lửa hờn căm
Flames of hatred
Lửa hiểm thâm
Flames of evil
Lửa khốn cùng cay đắng
Flames wretched and bitter
Người lừa nhau trời đất còn bưng mặt thảm thương
People deceive one another, heaven and earth with sorrowful visage are heart-rending
Ba mươi năm cuộc tương tàn chưa đủ
Thirty years of mutual destruction weren't enough
Người giết người không kịp mở mắt trông
People killing each other with no time to open their eyes to see
Ba mươi năm mạng người như rác cỏ
Thirty years, people's lives like discarded weeds
Dây hoà bình còn thắt cổ người tin
The thread of peace strangles the necks of believers

Khăn tang nào che ngang đầu những kiếp người một đời giông bão
What mourning veil covers the heads of the fate of people, lives in the storm
Trông binh lửa
Look at warfare
Giữa oán thù
Midst enmity
Hằng cầu mong đến khi bình an
Every wish comes with peace
Ai đâu ngờ sau tiếng súng
Who would suspect that after the sound of guns
Đời lại thêm một thời nát tan
Life would have another time of destruction
Non sông buồn
Sad mountains and rivers
Đã điêu tàn
Have been ruined
Thêm máu lệ chứa chan một lần
For blood and tears overflowing for a time

Bao thây người như cây rừng khắp chốn giờ còn hằn in bóng
How many corpses like forest trees everywhere now leave tracks of their image
Đêm oan hồn
Nights of those who died unjustly
Đêm điên cuồng
Nights of madness
Còn chảy tuôn máu chưa hề quên
Still flow blood that will never be forgotten
Nửa nước này đã cố giết một nửa kia để lập chiến công
Half this country tried to kill the other half to establish a feat of arms
Ai đau lòng
Who is pained
Ai vô tình
Who's indifferent
Ơi sách sử dấu xưa anh hùng
Oh history books with the heroism of long ago

Tôi đã cố bám lấy đất nước
I've tried to cling to my land
Tôi bằng sức người đã kiệt
I with the strength of one who is spent
Bằng sức người đã tả tơi ước mơ
With the strength of one with tattered dreams
Tay chân dường rủ liệt
Hands and legs like they're numb
Tôi cố đợi ngày Việt Nam tái sinh
I wait for the day Vietnam is reborn
Trong sông bể yêu thương
In beloved rivers and oceans
Cho dấu lòng đã bạc lòng mong
So the heart's scar has faded all hope


Bài hát này xuất hiện trên băng của Khánh Ly tên là Tắm mát ngọn sông đào (Westminster: Thanh Lan, 1982). Trên bia băng có lời:

Khánh Ly - Tắm Mát Ngọn Sông Đào.  Những bài hát được viết tư quê hương khổ đau, bí mật gửi ra nước ngoài, của các tác giả lừng danh Việt Nam làm chấn động dư luận 1981. 

Vì sự an nguy, những tác giả trên đã tạm chọn những bút hiệu khác, thay vì bút hiệu quen biết với quần chúng của mình.

Đây là một tác phẩm sáng tác ở nhà tù Việt Nam được gửi sang nước Mỹ.

Bài ca này mô tả tình trạng Việt Nam thời chiến và thời hậu chiến - "Ai đâu ngờ sau tiếng súng / Đời lại thêm một thời nát tan."  Có rất nhiều người miền Nam chỉ mong được một đất nước hòa bình - "Hằng cầu mong đến khi bình an."

Dù "cố bám lấy đất nước" rất nhiều người Việt quyết định vượt biên tìm một lối sống mới.  Ở nước ngoài họ cứ "cố đợi ngày Việt Nam tái sinh."
 

Quán nửa khuya (Inn At Midnight) - Tuấn Khanh và Hoài Linh (1961)

Quán nửa khuya đèn mờ theo hơi khói, trút tâm tư vào đêm vắng canh dài quãng đời tôi: 

Inn at midnight, dim lights like the smoke, pouring forth thoughts to the empty night through the long watch of this stretch of my life

"Tầu đêm vắng không người"vẫn lặng trôi.

"The empty train with no one" still quietly rolls.
Tôi là người tha hương đi bốn phương 

I'm a person from other parts travelling anywhere
Anh là người quân nhân vui gió sương, 

You're a soldier happy in the wind and fog,
Câu chuyện tâm tình vui theo khói bay. 

Stories of happy feelings like flying smoke.

Tay cầm tay.

Hand in hand.

Nói bạn nghe từ khi say viễn xứ gót chân in ngàn muôn lối sông hồ, áo sờn vai tìm đôi mắt u hoài bóng hình ai.

I tell you that since I've had a passion for distant lands, my feet had made a million trails along rivers and lakes, frayed shirt on my shoulders looking for a pair of gloomy eyes, someone's image
Hoa nào mà không phôi pha sắc hương

There's not a flower that doesn't lose its color and fragrance
Ân tình nào mà không gây vấn vương

There's no kindness that doesn't rouse a fascination
Lê đôi gót trên khắp chốn ngàn phương để tìm thương.
Heels dragging throughout locales to find feelings

Dĩ vãng tìm đâu thấy như bóng mây chiều đang lững lờ theo gió bay.
Where is the past, it feels like the shadow of evening clouds suspended, following the blowing winds.
Cố xóa tình xưa ấy ngân tiếng tơ chùng để tìm quê hương đắng cay.
Try to erase that olden love, vibrate slackened silk strings to look for a bitter homeland
Muốn nhắn nhủ thời gian ai mãi phong trần để đi tìm hương cố nhân.
Want to remind time that someone is always in the elements looking for the fragrance of an older lover
Áo trắng màu sương gió ngưng gót xuôi ngược để tìm về nơi bến mơ.
A white blouse, fog and wind stop the heel from turning back to return back to the dream's dock.

Quán nửa khuya, bạn tôi chia tay nhé nhớ nhau chăng là mỗi lúc đêm về,  xiết chặt tay để ghi phút phân kỳ tiễn người đi.
Inn at midnight, my friend lets separate, remember each other whenever night returns, clasp hands tightly to record the moment of parting, seeing someone off
Sa trường anh lại đi vui gió sương
At the battlefield you go happily into wind and fog
Sông hồ gợi trong tôi bao luyến thương
Rivers and lakes arouse in me so much affection
Tôi ghi nhớ giây phút ấy nào nguôi bạn đường ơi.
I record the moments, could they ever subside, my friend on the road.

nguồn: Tuấn Khanh và Hoài Linh, "Quán nửa khuya," (Saigon: Tinh Hoa Miền Nam, 1971) [in lại]

Duy Khánh ca "Quán nửa khuya," đĩa Tân Thanh 4-861, thâu năm 1961

Thời Việt Nam Cộng Hòa thời thời chiến suốt.  Quân nhân tình cờ gặp kẻ bụi đời.  Hai người đều sống xa nhà.  "Quân nhân vui gió sương" nhưng chắc kẻ giang hồ cũng thế.  Nghĩa là hai người bạn mới quen cũng thích phiêu lưu.  Như vậy việc nhập quân được thích thú nhiều hơn.

Đoạn điệp khúc là cao điểm của bài ca này.  Nhưng kẻ giang hồ "tha hương" vì "dĩ vãng," vì một cuộc tình không thành.  Người ấy muốn "Cố xóa tình xưa ấy."  Hai bạn mới tâm sự về điều đó. Thực sự bài ca cho người nghe biết rất ít về người lính này.  Có lẽ lúc nhập ngũ là lần đầu tiên người lính ấy được xa nhà, được gặp những người mới lạ.