Về quê (Going Home) - Nguyễn Ngọc Tư (2008)

Thằng bạn tôi, thằng bạn bụi bậm, thằng bạn giang hồ của tôi về nhà.
My friend, dusty old friend, my wandering friend has gone home
Tôi không biết nhà nó ở đâu, nghe nói có một ngọn đèo, có cây, có cỏ, có khói tỏa lên từ
những mái nhà dưới thung.
I don't know where his house is, I heard it has a hilltop, has trees, grass, has smoke spreading from houses down below in the valley
Đứa tinh quái, nhiều ý tưởng mới lạ, nhưng nói về quê mình thì cũng chỉ ba từ “đẹp mà buồn”.
He's a clever one with many strange ideas, but when he speaks of his home town he's got just three words "pretty yet sad."
Giống cái cách người đời khi kể về quê của họ.
The way people have always talked of their home towns.
Ở quê nó có một bầy em nhỏ. Đứa ngoan đứa không ngoan. Về quê là nghe mẹ trách ba ba trách mẹ, em này méc em kia. Ngơ ngác xử phân mà đằng nào đúng cũng xốn xang.
In his town there's a pack of kids.  Some good, some not.  Going home you hear mothers blame fathers, fathers blame mothers, this kid tattling on another. Too bewildered to settle things but both sides are all worked up.
Về quê thấy có bầy dê mới, góc cột thêm một ổ mối, cây ổi vườn sau bị gãy mất nhánh rồi. Không có vẻ gì chờ đợi người lang bạt.
Going home there's a new herd of goats, at the base of the pole, there's a termite nest, the guava tree in the backyard has broken branches.  Nothing appears to await the wanderer.
Chái sau nhà đã lợp thêm mà không đợi. 
The outbuilding with more roofing didn't wait.
Cỏ trên đồi không đợi, mịt mùng xanh.
The grass on the hill didn't wait, in its verdure
Hoa bên rào không đợi, đã nở, cũng vừa xong nát rữa
The flowers on the hedgerow didn't wait, they bloomed and ended in rot
Láng giềng không đợi, đi mua rượu cho chồng, chân rối vào chân. Tay níu chặt cái chai và chiếc nón loay hoay nửa như giấu đôi má rám nửa muốn che vồng ngực chảy não nề. bên xóm có người về…
Neighbors didn't wait, bought whiskey for husbands, feet tangled in feet.  Hands clinging tightly to comb and hat, fussing, partly to hide sunburnt cheeks, half to cover the curves of breasts sadly sagging. Next door, someone came home...
Trẻ con không đợi, cứ lũ lượt ra đời, khóc rạn cả một vạt chiều lơi nắng.
Kids didn't wait, they pushed their way into life, their crying breaking across an expanse of the sun's descending rays
Chỉ mẹ đợi bạn về để nói: “ba mầy lúc này suốt ngày say…”
There's just your mother waiting to say: "your dad these days is drunk all day..."
Chỉ ba đợi bạn về để nói : “mẹ mầy đã cạn tình yêu…”
Just your dad waiting to say: "your mom's love has run dry..."
Chỉ những đứa em đợi bạn về để khoe vết chém còn mới trên vai, "Thù này quyết trả...”
Just your little brothers waiting to brag about knife scars new upon their shoulders, "I'll make that enemy pay..."
Đứa em gái níu tay anh thầm thì, “anh ơi, môi chạm vào môi thì có con không?”
Young sister squeezing a boy's hands whispering, "dear, if lips touch lips will there be a baby?"
Bạn tôi mỉm cười. 
My friend smiled.
Cỏ trên đồi đã từng qua mùa cháy.
The grass on the hill has gone through a fire season.
Xanh xanh.
It's fairly green.


Trong bài thơ "Niềm vui xây dựng," Lưu Quang Vũ (1975) viết đến sự thành công của một xã hội xã hội chủ nghĩa.  Sức lao động của thợ xây được so với thành tích của các người góp phần xây dựng xã hội.  Một xã hội luôn luôn tiến lên.

Song thực ra xã hội không luôn luôn tiến lên.  Nhất là ở các miền quê heo hắt, đời sống cũng phẳng lặng và tù đọng.

Nhân vật trong "Về quê" của Nguyễn Ngọc Tư là một người từ vùng "tiến lên" về vùng tù đọng.  Sự trôi qua của thời gian nên dẫn đến nhiều kết quả tốt đẹp.  Ta gieo hạt, ta được mùa.  Về quê là về một nơi "đẹp mà buồn." Đi "giang hồ" chắc mỗi ngày được một khôn.  Nhưng ở quê: "Không có vẻ gì chờ đợi người lang bạt."  Mỗi người đóng vai như xưa.

Có những ai, những gì đợi người về này?  Chỉ có gia đình của người về với các ngôi nhà, cây cỏ đang tàn nát dần dần.  Vậy khi người đi đã về có gì thay đổi.  Không có và cũng có.  Không đợi cũng có nghĩa là không được y nguyên. "Cỏ trên đồi đã từng qua mùa cháy."  Trời, đất, thiên nhiên, xứ người đã có những biến đổi vừa phải.  Với kết quả "xanh xanh."