trích Claude Bourrin Le vieux Tonkin [Xứ Bắc Kỳ cổ xưa] 1890-1894 (1941)

Cependant des fêtes et réjouissances, organisées par la municipalité pour les Annamites, faisaient participer la population indigène à la joie générale. On connait ces fêtes, que régulièrement, deux ou trois fois par an, à l'occasion du Têt comme à l'occasion du 14 juillet, notre municipalité offre aux indigènes: théâtre annamite, -- à 9 heures du matin, ô Sainte Simplicité des races naïves! balançoires; chanteuses (c'est à peu près le café-concert à l'usage des extrême-orientaux, dans une pagode); cascade tournante; régates sur le Petit-Lac; course aux canards; illuminations sur la Lac, etc. etc...

Claude Bourrin, Le vieux Tonkin 1890-1894 (Hanoi: Imprimerie d'Extrême-Orient, 1941)

Nhưng mà các lễ hội và hội hè do chính quyền thành phố tổ chức cho người An Nam đã khiến người dân bản địa tham gia vào một niềm vui chung. Chúng ta biết những lễ hội này được đều đặn, hai hoặc ba lần một năm, vào dịp Tết cũng như dịp 14 tháng 7 [ngày quốc khánh Pháp], thành phố của chúng ta cung cấp cho người bản xứ: Kịch hát An Nam, -- lúc 9 giờ sáng, Ôi Thánh Thiện Ngây Thơ của những chủng tộc chất phác! xích đu; cô đầu (ít nhiều như buổi hòa nhạc tiệm cà phê dành cho người Viễn Đông, trong một ngôi chùa); thác quay; đua thuyền trên Hồ Gươm; đua vịt; chiếu sáng trên hồ, v.v. và v.v...

Dân quê (Country Folk) - Nhất Linh (1959)

Cảnh thì cảnh bùn lầy và nước đọng
The scene is one of mud and stagnant water
Dân thì nghèo vất vả làm quanh năm
The people, they're poor and distressed, working all year
Hết nắng thiêu lại gió rét căm căm
When the blazing sun is done, there's piercing cold
Vẫn nhem nhuốc vẫn thân trần như nhộng
Still soiled, still bare like a chrysalis

Ngày ngày trên ruộng chân tay lấm
Every day on rice fields, muddied arms and feet
Đêm đêm về gian nhà tối tăm
Every night returning to a gloomy home
Gường nan bẩn thỉu chiếu hôi hám
Filthy slatted bed, fetid sleeping mat
Bố cu, mẹ đĩ rúc vào nằm
The bumpkin husband and wife enter to lie upon

Đàn trẻ trần truồng lăn ra đất
A brood of kids rolling naked in the dirt
Đứa thì gầy còm, đứa bệnh tật
One malnourished, another one sickly
Cố sống cầm hơi chờ khi nhớn
Try to live, holding on, waiting til they're grown
Làm thân trâu cho trọn đời khốn nạn
To live a buffalo's fate throughout a miserable life

Bọn đàn anh thời chúi đầu cắm cổ
The elder the at the same time lower their heads, engrossed in studies
Tranh nhau thủ lợn với phao câu
Contend for the pig's head with the chicken's rump
Theo lễ nghi quèn, nghĩ những truyện đâu đâu
Following petty rites, thinking of some matter or another
Riêng mình thú không biết rằng dân khổ.
So that they alone have the pleasure of not knowing of the people's misery.

nguồn: Văn hóa Ngày nay #9 (1959)

Nam nữ thanh niên tập thể thao... (Young men and women exercise) Hưng Hội (1943)

Nam-nữ thanh-niên Việt-Nam tập thể-thao theo nhịp đờn trong tiệm nhảy, đang tập nhảy theo điệu nhảy ngựa (Horsey-Horsey)

nguồn: Thể Thao Đông Dương 21 tháng 10 1943

Ở đằng sau phía phải có hai nhạc công người Châu Á thổi kèn sắc-xô và t'rôm-pết

Hai cô uốn éo mặc áo dài, hai chú mặc bộ com-lê. Chú mập bên phải vui cười, chú bên trai thoát giọt mồ hôi to tướng.



Horsey Horsey par l' Orchestre Dominique Moisan

https://www.youtube.com/watch?v=sxhFWT4Igw8

trích "Pour la formation professionnelle des Annamites" (1924)

Mais vouloir créer ici une école des Beaux Arts, c'est de la mégalomanie toute pure. Pourquoi, pendant qu'on y est, ne pas créer un conservatoire de musique sous prétexte qu'à Hadong, il y a une fanfare qui joue une "Marseillaise" à peu près ressemblante, ou que Mlle X fille du sympathique M. Y joue sur le piano paternel "Au clair de la lune" avec un doigt.

Nhưng muốn thành lập một Trường Mỹ thuật ở đây là một việc hoang tưởng thuần túy. Tại sao, trong khi đang nghĩ đến chuyện đó, chúng ta không thành lập một nhạc viện với cái cờ là ở Hà Đông, có một ban nhạc kèn đồng chơi bản "Marseillaise" hay gần như vậy, hoặc cô X, con gái của ông Y có thiện cảm chơi bản piano của cha bản "Dưới ánh trăng" bằng một ngón tay.

nguồn: L'Écho Annamite 2 tháng 12 1924 trích báo Courrier d'Haiphong

L'adjutant Chevignac est condamné à 8 mois de prison (1933)

L'adjutant Chevignac est condamné à 8 mois de prison et 200 francs d'amnde pour avoir tiré deux coups de fusil sur des Annamites venus visiter sa tente et écouter son phonographe.

L'Indochine: Revue Économique d'Extrême-Orient 1 tháng 9 1933


Phụ tá Chevignac bị kết án 8 tháng tù và phạt 200 francs vì đã bắn hai phát súng vào những người An Nam đến thăm lều của ông và nghe máy quay đĩa của ông.

Prodigalité et misére (Hoang đàng và khốn khổ) - Nguyễn Phan Long (1927)

La commission des économies instituée sur la demande du Conseil colonial se réunira pour la première fois demain dans l'après-midi. Cette réunion est-elle le prélude à une prochaine session extraordinaire de notre assemblée locale, dont on parle avec insistance depuis quelque temps? Je ne sais. Toujours est il que ces conciles décèlent une vive inquiétude de la part de l'Administration, qui va avoir à faire face à des difficultés budgétaires auxquelles, comme toujours, elle ne voit d'autre remède que de nouveaux tours de vis au pressoir fiscal.
...
Les travaux de la commission des économies n'aboutiront à aucun résultat effectif parce que l'Administration, ne se décidant pas à attaquer le mal dans sa racine, se contentera de quelques économies de bouts de chandelle. Elle s'en autorisera pour dire que les dépenses actuelles, réduites au strict minimum, sont incompressibles et que, au lieu de diminuer, elles sont appelées à augmenter en fonction du développement du pays.

Ce sera une bien mince consolation pour les contribuables. Mais s'ils n'ont pas de riz à se mettre sous la dent, ils pourront se régaler de gâteaux aux sons d'une musique jouée par des artistes sortant du conservatoire d'Hanoi. Et ils gagneront au change. De quoi se plaignent t-ils, après tout?

nguồn: Nguyen Phan Long "Prodigalité et misére," L'Écho Annamite 14 tháng 4 1927.

Ủy ban tiết kiệm được thành lập theo yêu cầu của Hội đồng thuộc địa sẽ họp lần đầu tiên vào chiều mai. Cuộc họp này có phải là việc mở đầu cho một phiên họp bất thường sắp tới của hội đồng địa phương của chúng ta, mà đã được nói đến một cách dai dẳng đã khá lâu? Tôi đâu có biết. Tuy nhiên, các hội đồng này biểu lộ một mối lo ngại sâu sắc về phía Chính quyền mà sẽ phải đối mặt với những khó khăn về ngân sách và, như mọi khi, không thấy biện pháp khắc phục nào khác ngoài việc siết vặn vít mới đối với máy ép thuế.
...
Công việc của ủy ban tiết kiệm sẽ không dẫn đến bất kỳ kết quả hiệu quả nào bởi vì Chính quyền, không quyết định tấn công tận gốc cái ác, sẽ bằng lòng giữ lại vài khúc nến. Nó sẽ cho mình phép nói rằng các chi phí hiện tại, giảm đến mức tối thiểu nghiêm ngặt, là không thể nén được và thay vì giảm, họ gọi đến sự tăng lên theo sự phát triển của đất nước.

Đây sẽ là niềm an ủi nhỏ nhỏ đối với những người nộp thuế. Nhưng nếu không có cơm ăn, họ có thể thưởng thức bánh ngọt trong tiếng nhạc của các nghệ sĩ của Nhạc viện Hà Nội. Và họ sẽ khấm khá hơn. Sau cùng, họ phàn nàn về cái gì?

Lời điều trần (My Report) - Nguyễn Trung Cang (1974)

Đừng trách tôi hay ngồi riêng. [Tôi vẫn yêu cuộc đời]

Don't blame me or sit aside [I still love life]
Lòng muốn không vương muộn phiền. [Tôi vẫn thương mọi người.]

My heart doesn't want attachment or grief. [I still feel for everyone]
Đừng trách tôi đi lẻ loi. [Tôi vẫn yêu cuộc đời]

Don't blame my going alone. [I still love life]
Lòng muốn không nghe nhiều lời [Tôi vẫn yêu thương mọi người.]

My heart doesn't hear the verbosity [I still feel for everyone]

Đời sống không mong gì hơn. [Tôi vẫn yêu cuộc đời]

In life can't hope for more. [I still love life]
Ngày tháng yêu thương giận hờn. [Tôi vẫn thương mọi người.]

Days and months, loving, hating. [I still feel for everyone.]
Đời khói mây ơi phù du!

Oh, life's smoky clouds are transitory! 
Xin quên hận thù!
Please forget your animosities!

Đời oán ghét đua xe xua hơn thua.

A life of abhorence, crashing instead of losing the race.
Mình sẽ hát ca vui cho nguôi hận thù.

I'll sing happily for the haters.
Mình sẽ hát to lên vang lên Hoà Bình!

I'll sing loudly, echoing forth Peace!

Đời ta đời thênh thang!

Our lives are vast ones!
Không thù không ân oán!

No enemies, no thanks nor spite!
Đời ta đời nghêu ngao!

Our lives, we hum along
Sang giầu đâu có màng!

We don't blame those who are rich and fine!
Người miệt mài ganh đua

Those caught up in competition
Công hầu hay không tướng!

Dukes, dutchess, or not generals!
Rồi đây người yêu chăng?

Then do they love?
Trong lầu son gác vàng?!?

In their castles with golden chambers?!?

Nguyễn Trung Canh, "Lời điều trần" (Saigon: Nhạc Mới, 1974).

Elvis Phương ca "Lời điều trần" với ban nhạc Phượng Hoàng.

Tâm sự người lính trẻ (Confidences Of A Young Soldier) - Anh Chương, Trần Thiện Thanh (1965)

Bolero

Từ khi anh thôi học

Since I stopped my studies
Từ khi đôi đứa đôi đời

Since the pair of us have our separate lives
Từ sông ngăn núi trở

Since the rivers and mountains have blocked us
Tạ từ không nói nên lời.

Parting, unable able to speak
Từ khi gót sông hồ ngược xuôi, ôi những đêm thật dài lòng nghe thương nhớ ai.

Since my vagabond heels have come and gone, oh such long nights, heart longing for someone.
Một năm tìm vui nơi quan tái, chưa về một lần dù chỉ một lần thôi.

A year searching for joy at the high mountain pass, not yet yet returning, not even one time.

Cạn đêm anh chưa ngủ.

The night's used up and I haven't slept
Lều sương hoen bóng trăng gầy.

My dewy tent splattered with light of a thin moon.
Từ khi ta cách trở.

Since we have been separated.
Kỷ niệm chưa xóa bao giờ.

A memory never yet erased.
Người ơi nếu hay rằng vì yêu, vai áo tôi bạc mầu để yên vui lối xưa.

Oh love, if you know that for love, the shoulders on my shirt fade to be peaceful and easy
Tình kia vừa nhen tim đôi lứa xin hẹn một lời dù chỉ một lời thôi.

That love kindled our hearts in our youth, let's meet to exchange a word even if there's just one word

Đầu xuân mình quen nhau.

At spring's beginning we met
Cuôi hè mình giã từ

A summer's end we parted
Mùa thu xuôi quân về biên khu cho tới đông tàn chỉ nhật một lần thư

In autumn I followed the army to the border, coming up to winter's end, there was just once a letter
Mong sao em anh hiểu: đời lính dẫu phong trần, nhưng yêu như yêu nhân tình và đậm đà như chúng mình những đêm hẹn hò giận hờn rồi yêu nhau hơn.

How can I hope you understand me: a soldier's life, though it has ups and downs, but love is mutual love and intimate, like the date nights where we quarreled then loved each other more.

Từ khi anh thôi học, lòng thương biết mấy cho vừa.

Since I stopped my studies, loving feeling I've known enough
Đời trai chưa biết mỏi.

A man's life not yet knowing fatigue.
Ngại gì giông tố trong đời.

Why worry the tempests of life.
Cầu xin tóc em mầu xanh, xin má em còn hồng và môi em vẫn nồng

I pray your hair stays young, ask that your cheeks stay rosy and your lips are still warm
Đại dương tình yêu dâng cao sóng, xin về ngập tràn lòng chúng mình chờ mong

Love's ocean rises with high waves, please return flooding our hearts as we wait

nguồn: Trần Thiện Thanh, Nhạc Tuyển Trần Thiện Thanh Nhạc Lính. (Westminster, CA: Nhật Trường Productions, 1999).