định nghĩa chữ "kiểm duyệt"

KIỂM DUYỆT sự giám sát của cơ quan nhà nước đối với các bản thảo, tài liệu, tin bài đưa in thành sách hoặc công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng.

CENSORSHIP the supervision by a government agency towards manuscripts, documents, news and essay printed in books or in the mass media.

(Từ điển Bách khoa Việt Nam quyển 2. Hà Nội: Nhà xuất bản Từ điển học, 2002).


Theo Oxford English Dictionary (Từ điển Tiếng Anh Oxford) thì censor (danh từ) là:

An official in some countries whose duty it is to inspect all books, journals, dramatic pieces, etc., before publication, to secure that they shall contain nothing immoral, heretical, or offensive to the government.

Một công chức trong một số quốc gia có nhiệm vụ kiểm tra tất cả các sách, báo chí, kịch bản, v.v. trước khi xuất bản bảo đảm rằng tất cả sẽ không bao gồm nội vô đạo đức, dị giáo, hay xúc phạm nhà nước.

Censor (động từ) cũng có ý nghĩa:

[censor with] reference to the control of news and the departmental supervision of naval and military private correspondence (as in time of war)

[kiểm duyệt theo] phạm vi để có quyền hành về thông tin và sự quản lý thuộc cục của thư từ hải quân và quân sự (thời chiến).

Luật xuất bản, Điều 17 (trích)

Đối với những tác phẩm trước Cách mạng tháng Tám, trong vùng tạm bị chiếm cũ và sách dịch của nước ngoài cần phải thẩm định nội dung thì nhà xuất bản và cơ quan chủ quản của nhà xuất bản phải có nhận xét, đề nghị cơ quan quản lý nhà nước về xuất bản có thẩm quyền tổ chức thẩm định và quyết định việc xuất bản, tái bản.

As for works before the August Revolution, in areas formerly occupied, and with translated books from overseas, there should be an evaluation of the subject matter, so publishers and agencies controlling publishers must have the judgement and suggestions of governmental managing agencies for publishing that have jurisdiction to organize judgement and decide the publication or republication.


Những lời định nghĩa việc kiểm duyệt không nói đến những lý do tại sao một nhà nước có ý cấm hay cho tác phẩm nào được in ấn hay phổ biến.  Tất cả các cách giải thích việc kiểm duyệt đều nói đến một quốc gia hay một cơ quan của quốc gia, nhưng thực ra một tổ chức tôn giáo, một công ty kể cả một cá nhân có khả năng kiểm duyệt những tác phẩm hay ý kiến.

Cánh Thiệp Đầu Xuân (A Spring Greeting Card) - Minh Kỳ và Lê Dinh (1962)

Hoa lá nở thắm đẹp làn môi hồng, 

Flowers bloom in full beauty with red lips
Xuân đến rồi đây nào ai biết không? 

Spring has come, surely someone knows?
Mang những hoài mong đi vào ngày tháng
Bringing enduring hopes into the months ahead
Bao nhiêu mơ ước đến khi mùa Xuân sang.
So many wishes arrive when Spring comes.

Tôi chúc gì đây vào mùa Xuân này.
What greetings will I make this spring?
Khi nắng vàng tươi nhuộm làn tóc ai,
As fresh golden sunlight dyes someone's tresses
Khi gió nhẹ lay hoa đào hồng thắm, trong khi Xuân ấm mới tô đẹp tháng năm.
When a light breeze stirs the pink peach blossoms, while warm Spring beautifully colors the year ahead

Tôi chúc muôn người mọi điều ước muốn, non nước vinh quang trong tia nắng thanh bình để người anh lính chiến [yêu dấu] quay về gia đình tìm vui bên lửa ấm.
I bring a wish for thousands to have all they desire, glorious mountains and waters in the sunny rays of peace so the soldier at war [your beloved] can come back to his family find enjoyment by warm fires.

Tôi chúc yên lành người người khắp chốn mong gió đưa duyên cho cô gái Xuân thì ước nguyện sao chóng thành rượu hồng se duyên.
I send a restorative wish to everybody everywhere, hope for a wind bearing predestined love to girls in the Spring of life, a desire that somehow quickly becomes rosy wine of shared life

Tôi chúc ngày mai dù đường xa vời, trai gái bền duyên đẹp tình lứa đôi, cho bướm vàng bay trên nẻo đường mới, vai bên vai những lúc tâm tình lên khơi
I send greetings for a tomorrow, though the road goes far away, young men and women steadfast in their destined loves, so the golden butterfly will fly across new pathways, shoulder to shoulder when tenderness is aroused

Tôi chúc rồi đây người về phương nào cho dẫu thời gian lạnh lùng lướt mau, mong ước ngày sau như là ngày trước, tay trong tay nhớ lúc trao thiệp đầu xuân.
I give greetings to people wherever they go so that even if time indifferently glides past, a wish that tomorrow will be like before, arm in arm remembering the exchange of greetings at spring.

nguồn: "Cánh thiệp đầu xuân," Minh Kỳ và Lê Dinh ̣(Sài Gòn: Tinh Hoa Miền Nam, 1962).

Lệ Thanh ca bài "Cánh thiệp đầu xuân" dĩa Việt Nam

Năm mới có hy vọng mới.  Người ta có "ước muốn" nào?  "Non nước vinh quang" và "binh mình" có nghĩa là đất nước được thống nhất và hòa bình.  Khi được như thế thi người anh lính chiến, hay người yếu dấu được về với gia đình.  Hai chữ "lính chiến" như bị cấm kỵ trong nước Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam như vậy phải thay thế bằng hay chữ "yêu dấu."

Bài ca này không có hận thù mà chỉ "mong ước ngày sau như ngày trước."  Người chung một nước được "tay trong tay" đón xuân mới.

Các với nhiều bài ca boléro, "Cánh thiệp đầu xuân" viết theo điệu trưởng.  Như vậy bài ca này, dù có chút ít chất nhớ nhung, cũng nghe vui vui.

Rừng xưa (The Jungle of Old) - Lam Phương (1963)

Người về đâu hỡi người về đâu?
Where have you gone, oh, where have you gone?
Có nhớ chăng một chiều bên suối mơ?
Do you remember an evening by the stream of dreams?
Nghe gió cuốn mây trôi về nơi xa tít chân trời: tình đã trao không lời.
Hear the swirling winds, clouds drifting far away to the sky's end: love was exchanged without a word.

Rồi mùa thu thương tiếc quá.
Then autumn with so many regrets.
Anh nỡ đi trong lòng hoa xác xơ.
How could you go into heart of a ragged flower.
Ôi thắm thoát trôi qua mười năm quá xa rồi mà tình mãi còn vương
Oh quickly they fly by, ten years, very far gone but love still lingers

Bao năm qua người ơi mang tin yêu cho đời.
How many years pass, oh you bring love to life.
Mong có ngày đoàn viên giữa núi reo triền miên,
I expect there will be a day of reunion in tangled raucous mountains
Về với em nghe nắng mai chan hòa, nghe lúa vàng dâng tràn đầy hương yêu.
Come back to me feeling tomorrow's overflowing sunlight, hear golden rice stalks rise full of beloved fragrance

Người về đâu hỡi người về đâu?
Where are you going, oh, where are you going?
Đây ước mơ của miền Nam mến yêu.
Here's the wish of the beloved South.
Tha thiết đến tin anh về bên mái gia đình tìm hạnh phúc ngày qua.
Urgently coming news of you at your family home searching for the happiness of past days.


nguồn: Lam Phương, "Rừng xưa," (Sài Gòn: Tác giả, 1963).

Hoàng Oanh ca "Rừng xưa," ban nhạc Văn Phụng, Hãng Dĩa Việt Nam M.3354

Lúc bài ca này được cấp phép lưu hành ở nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam ngày 6 tháng 12 2011 tôi nghĩ là ít người lưu ý. Trên danh mục của Cục Nghệ Thuật Biểu Diễn ngày hôm nay thì bài ca này vẫn được phép lưu hành.

Nhưng cách đây vài hôm thì Cục Nghệ Thuật Biểu Diễn rút phép biểu diễn bài "Rừng xưa" với Công văn số 1575/BVHTTDL ngày 14 tháng 4 2017 (thực ra bài này chỉ bị "tạm dừng phổ biến).

"Gió cuốn, mây trôi" làm ẩn dụ cho thời loạn - hai người phải chia xa.  Cô gái hát trong bài ca nhắn người trai này hãy về "miền Nam mến yêu." Như vậy cũng phải đoán rằng chàng trai ấy ở miền Bắc.  Mười năm trước là năm 1953 - nhiều người miền Nam tập kết ra Bắc năm 1954-5.  Vậy bài ca này là như một ca khúc chiêu hồi không trực tiếp.

Bà Sylvia Durand

Bà Sylvia Durand

Giải nhất Hoàng-gia Nhạc-viện ở Bruxelles

Lại bắt đầu mở lớp dạy từ

Ngày 22-10-1051

Ở 25 Đại-lộ Hùng Vương (B. de l'Isle)

nguồn: Tia Sáng (21 Tháng Mười 1951), trang 3.

Có vẽ như không cần nói là bà Durand dạy vĩ cầm.  Bà là vợ của nhà ngôn ngữ học Maurice Durand.  Từ những năm 1930 bà từng dạy những người Vũ Khánh, Nguyễn Trần Dư và Nguyễn Văn Long.

Lệ thu (Autumn Tears) - Nguyễn Đình Phúc (1943)

(Mélodie)

Andantino espressivo

Ôi! Giấc mơ hoa đã tàn.
Oh! The flower's dreams fade
Xa rồi nhỉ?
Aren't they distant?
Tìm đâu thấy!
Where to look!
Ôi! Phút say sưa mơ màng.
Oh! Rapturous minutes of reverie
Xa rồi nhỉ?
Aren't they distant?
Tìm đâu đây?
Where have they gone?

Buồn ơi xa vắng mênh mông buồn!
Oh sadness, faraway, vast sadness!
Nhớ nhung làm chi nữa
Why keep longing
Để mặc lệ sầu tuôn.
Don't bother with sad flowing tears.

Giờ thu đến trong muôn ngàn cây
When autumn arrived in thousands of trees
Với bao tình năm ấy vấn vương tơ lòng.
With so much feeling during those days of loving affection

Nay, bóng thu xưa đã mơ.
Now, autumn shadows of long ago have faded
Đâu rồi nhỉ?
Where are they?
Ngày thu ấy!
Those days of autumn!

Nay, lá thu rơi hững hờ quanh mình chỉ gợi buồn lây.
Now, autumn's leaves indifferently fall around me, only arousing sadness

Ngày vui xưa tới nay xa rồi.
Those happy days of long ago, up to now are far away.
Vấn vương làm chi nữa càng thêm bận chia phôi.
Why remain attached any more, there's more worry of separation

Đừng nên quá tiếc thương làm chi
Don't regret too much, what's the use?
Nhớ nhung càng thêm phí: kiếp hoa chóng tàn.
Longing is more of a waste: the flower's lot quickly fades.


nguồn: Nguyễn Đình Phúc, "Lời du tử (Mélodie)" (Hanoi: Imp. Xuân Thu, 1943).

Sáng trăng (Moon bright) - Đặng Thế Phong (1939)

Gai et rythmé - Vui vẻ và nhịp nhàng

Đêm sáng trăng mơ màng
At night moon bright and dreamy
Mầu biếc lan trên hoa vàng
A greenish hue spreads across golden blossoms
Cùng nhau ta cùng ca.
Together we sing.
Đời tươi thắm nhường hoa ngày niên thiếu vui.
A cheerful life yields to the flower, happy days of youth.
Ta gắng quên âu sầu.
We try to forget the sad.
Ta cứ chơi nô cười.
We play and laugh merrily.
Kìa ánh trăng trong trên đầu
There the clear moon over our heads
Khi thấy ta ưu phiền
If we feel worry
Thì dưới ánh trăng dịu dàng
Then beneath gentle moonlight
Ngồi ca trông Hằng Nga
Sit, sing and watch Chang'e
Còn vui hơn Bồng Tiên
It's more fun than the Fairy Isle

nguồn: Học Sinh 24 tháng 8 1939, tr. 8.

Xem bản nhạc trong bài "Đặng Thế Phong - sống và chết trước khi thời cơ đến" trên trang BBC Tiếng Việt.