Phạm Quỳnh trên bàn mổ (Phạm Quỳnh On The Operating Table) - Văn Tân (1946)

Để bạn đọc khỏi có một nhận định sai lầm về thái độ Phạm Quỳnh, khi tên Việt gian số 1 này bị diện ra trường bắc, trước hết tôi phải nói rằng ông Hồng Lam trong "Hà-nội mới" đã lầm khi ông viết: "Khi ra pháp trường, Phạm Quỳnh đã tuyên bố: tôi vẫn tin tưởng rằng nước Việt Nam phải có một nước như nước Pháp diu dắt thì mới có thể đi tới văn minh và độc lập."

Sự thực, Phạm Quỳnh trước khi nhận mấy viên đạn kết liễu cái đời phản quốc, đã co rúm người lại không nói được một câu nào.

Theo cho chúng tôi biết, trong những ngày bị giam, một vài lần Quỳnh có nói với những người ở bên cạnh y rằng: "Tôi vẫn tưởng rằng phải có nước Pháp thì nước Việt-Nam mới tiến tới độc lập được.  Tôi thật không ngờ nước Việt Nam lại có ngày nay."

nguồn: Cứu Quốc 18 tháng 7 1946, 1+4.


Tôi tiếc rằng tôi chưa kiếm được bài viết của Hồng Lam trong báo Hà Nội Mới tháng 7 1946.  Việc Phạm Quỳnh bị ám sát là một mất mát lớn cho văn hóa Việt Nam.  Văn hóa Việt Nam bị yếu kém hơn vì ông chết sớm một cách vô lý.

Lúc bấy giờ kẻ nào bị coi là "tên Việt gian" rất có thể bị án tử hình.  Việt gian có nghĩa là thân với thực dân, tức là thân với Pháp.  Theo bài báo này của báo chính thức của Mặt trận Việt Minh thì Phạm Quỳnh là "tên Việt gian" số 1.

Tôi nghĩ rằng người ta không nhầm khi đưa tin rằng Phạm Quỳnh đã nói ở pháp trường: "tôi vẫn tin tưởng rằng nước Việt Nam phải có một nước như nước Pháp diu dắt thì mới có thể đi tới văn minh và độc lập."  Phạm Quỳnh nói những lời tiên tri.  Nếu không phải là Pháp thì phải có một nước khác thay thế.  Tôi cũng nghĩ là nếu như Phạm Quỳnh thực sự nói "Tôi thật không ngờ nước Việt Nam lại có ngày nay" thì ông nói một cách mỉa mai.