Ca dao mẹ - Trịnh Công Sơn (1965)

Mẹ ngồi ru con đong đưa võng buồn đong đưa võng buồn
Mẹ ngồi ru con mây qua đầu ghềnh lạy trời mưa tuôn
Lạy trời mưa tuôn cho đất sợi mềm hạt mầm vun lên
Mẹ ngồi ru con nước mắt nhọc nhằn xót xa đời mình

Mẹ ngồi ru con đong đưa võng buồn năm qua tuổi mòn
Mẹ nhìn quê hương nghe con mình buồn giọt lệ ăn năn
Giọt lệ ăn năn đưa con về trần tủi nhục chung thân
Một giòng sông trôi cuốn mãi về trời bấp bênh phận người

ĐK
Mẹ ngồi ru con tiếng hát lênh đênh
Mẹ ngồi ru con ru mây vào hồn
Mẹ dạy cho con tiếng nói quê hương
Mẹ nhìn con đi phút giây bàng hoàng

Mẹ ngồi ru con đong đưa võng buồn đong đưa phận mình
Mẹ ngồi ru con nghe đất gọi thầm trọn nợ lưu vong
Mẹ ngồi trăm năm như thân tượng buồn để lại quê hương
Tuổi còn bơ vơ thế giới hận thù chiến tranh ngục tù.

Dưới đây có 3 bản dịch. Bản thứ nhất là người hát / kể chuyện về một bà mẹ và đứa con. Bản thứ hai là tự sự của người mẹ ấy. Bản thứ ba là nhìn bà mẹ ấy như một thần (nữ thổ thần) cứu dân Việt.

1) kể về mẹ hát cho con
2) mẹ hát cho con
3) một đứa con nghe mẹ (ẩn dụ) hát cho con (dân và quê hương Việt Nam)

A Mother's Folk Lyric - Trịnh Công Sơn

A mother sits singing her baby to sleep, the hammock sadly sways, the hammock sadly sways
A mother sits singing her baby to sleep, clouds cross the top of the rapids, she beseeches heaven for torrential rains
She beseeches heaven for torrential rains for the earth and filaments to be soft, seeds and sprouts to amass
A mother sits singing her baby to sleep with the weary tears of her troubled life

A mother sits singing her baby to sleep, hammock swaying sadly, years pass a weary age
A mother looks at her homeland, hears her child's sadness, tears of regret
Tears of regret bringing her child back to this world, feeling a life-long disgrace
A river's current flows, coiling forever back to the heavens, mankind's unsteady lot

Refrain
A mother lullabyes her child, a song adrift
A mother lullabyes her child, singing the clouds into its soul
A mother teaches her child its homeland's language
A mother sees her child go in stunned minutes and seconds

A mother sits singing her baby to sleep, the hammock sadly sways sways, her fate sways
A mother sits singing her baby to sleep, hears a call deep inside the earth, fulfilling exile's debt
A mother sits for a hundred years like a sad icon, leaving behind a homeland
At a helpless age in a world of hatred, in war's prison

My Folk Lyric - Trịnh Công Sơn

I sit singing you to sleep, gently swaying the sad hammock, gently swaying the sad hammock
I sit singing you to sleep, clouds cross the top of the rapids, I beseeches heaven for torrential rains
Beseech heaven for torrential rains for the earth and filaments to be soft, seeds and sprouts to amass
I sit singing you to sleep with the weary tears of my troubled life

I sit singing you to sleep, gently swaying the sad hammock, years pass a weary age
I look at my homeland, hears my babe's sadness, tears of regret
Tears of regret bringing you back to this world, feeling a life-long disgrace
A river's current flows, coiling forever back to the heavens, mankind's unsteady lot

Refrain:
I sit singing you to sleep, a song adrift
I sit singing you to sleep, sing the clouds into your soul
I'll teach you your homeland's language
I'll see you go in stunned minutes and seconds

I sit singing you to sleep, gently swaying the sad hammock as my fate sways
I sit singing you to sleep, hear the call deep inside the earth, fulfilling exile's debt
I'll sit for a hundred years like a sad icon, leaving behind a homeland
At your helpless age in a world of hatred, in war's prison

The Mother's Folk Lyrics - Trịnh Công Sơn

The mother, she sits singing me to sleep, the hammock sadly sways, the hammock sadly sways
She sits singing me to sleep, clouds cross the top of the rapids, she beseeches heaven for torrential rains
She beseeches heaven for torrential rains for the earth and filaments to be soft, seeds and sprouts to amass
She sits singing me to sleep with the weary tears of her troubled life

The mother, she sits singing me to sleep, hammock swaying sadly, as our years pass a weary age
She looks at our homeland, hears our sadness, tears of regret
Tears of regret bringing us back to this world, feeling a life-long disgrace
A river's current flows, coiling forever back to the heavens, mankind's unsteady lot

The mother, she sits singing us to sleep, a song adrift
She sits singing us to sleep, singing the clouds into its soul
She teaches us our homeland's language
She sees us go in stunned minutes and seconds

The mother, she sits singing me to sleep, the hammock sadly sways sways, her fate sways
She sits singing me to sleep, hears a call deep inside the earth, fulfilling exile's debt
She sits for a hundred years like a sad icon, leaving behind a homeland
At a helpless age in a world of hatred, we're in war's prison


Tôi dịch bài này 3 lần vì tôi không rõ "Ca dao mẹ" là ca dao của mẹ, ca dao về mẹ, ca dao cho con? Hay cả ba? Bản dịch thứ nhất thì chắc ổn nhất.

Ca dao của mẹ? - ca dao thì có cấu trúc, có vần, có bằng trắc. Cấu trúc ấy nên dễ thuộc. Cấu trúc ca dao của Trịnh Công Sơn rất đều - mỗi câu gồm 12 chữ. Giai điệu của mỗi câu đầu nhảy lên sau hai chữ. Và có hai chữ lặp lại "mẹ ngồi" - trong 16 câu thì "mẹ ngồi ru con" bảy lần, "mẹ ngồi" tám lần.

Ca dao có tính dân gian là biểu tượng dân tộc Việt. Ca dao theo một cách nhìn là tinh hoa của "tiếng nói quê hương." Nhưng cùng một lúc ca dao có thể hay đang bị mai mốt. Thời Trịnh Công Sơn cũng thế.

Theo Từ Điện Bách Khoa Việt Nam ca dao "phản ánh đời sống, phong tục, đạo đức..." Ca dạo của mẹ này thì phản ánh đời sống thời chiến. Nhưng để phản ánh phong tục và đạo đức thì thuộc chính vào người mẹ ấy. Thời chiến tranh nhân vật "mẹ" được hay bị huyền thoại hóa quá mức. Là người đợi con của mình đến cùng. Là tiêu biểu cho sự mất mát lớn nhất của một người còn lại.

Người mẹ này có thể được coi như một người mẹ thật với những ước mong bình thường của một người mẹ trong thời chiến tranh. Nhưng tưởng đến người mẹ này như một nhân vật siêu nhiên (như kiểu Hòn Vọng Phu chẳng hạn?) cũng có lý.

Ngoài hình ảnh "mẹ ngồi" bài này cũng lặp lại những chữ có ít nhiều chất "ẩm ướt" như trời, mây và mưa (cùng "nước mắt nhọc nhằn" và "giọt lệ ăn năn"). Cùng lúc cũng có những hình ảnh như đong đưa và bấp bênh. Đong đưa thì thuộc về hình ảnh của chiếc võng. Nhưng dịch bài này tôi thắc mắc về chữ "sợi" (sợi mềm) trong câu 3. Chẳng lẽ người mẹ ấy đang dệt sợi (ẩn dụ) để đắp tiếng gọi thầm của đất cùng lúc mà ru con? Và đường sợi ấy thành "Một giòng sông trôi cuốn mãi về trời"? Tôi nghĩ rằng vai trò của người mẹ này là làm cho quê hương Việt Nam được an lành. Đó là một việc siêu nhiên vừa phải "lạy trời mưa tuôn" vừa phải dệt ra những tơ dây để sửa chữa và giữ lại tinh thần chung của dân (qua một đứa con).

Nhưng dù sao đi nữa con của người mẹ cũng phải đi (và nhiều đứa của nhiều bà mẹ khác). Giá như có một khối ao ước thành sức lực chung để đưa mây, làm trời mưa, để dệt sợi của đất để làm cho quê hương từ một "thế giới hận thù chiến tranh ngục tù" được phục hồi.

Sau đây tôi sẽ phân tích âm nhạc của ca khúc này.